Jak wszyscy wiemy, życie to nie bajka. Ale bajki lubimy, pochłaniamy tonami i z dzikim masochizmem śledzimy losy naszych bajkowych idoli w kolejnych wersjach ich przygód. Jednocześnie człowiek ma niebywałą skłonność do nadmiernego analizowania każdego możliwego zjawiska, czy to z kręgu natury, czy jak w tym wypadku – kultury. Stąd każde zjawisko musi mieć swój almanach objaśniający wszystko w najdrobniejszych szczegółach. A almanach musi mieć recenzję. Czy zatem analiza analizy nie jest już literacką dewiacją?

Niemniej pragnę zaznaczyć, że książka nie przyciągnęła mnie (faceta) świecącym z okładki staniczkiem Kapturka czy bijącą seksapilem rozkładówką z Królewną Śnieżką czy Kopciuszkiem. Całkowicie świadomie zabrnąłem w ten tytuł. Dwie kobiety, które rozbierają historie naszego dzieciństwa, zdzierają fabularne ubranie bajki i zostawiają z nagim przesłaniem dla czytelnika? Jakkolwiek perwersyjnie to zabrzmi – zapowiadało się ciekawie.

Paradoksalnie w „Bajkach rozebranych” mało jest bajek – oczywiście w interpretacyjnym kontekście. Nie uświadczymy tutaj wyssanych z palca uczonych konstruktów, w których autorzy przyczepiają się jakiejś absurdalnej interpretacji i w zaparte starają się ją udowodnić i przepchnąć w naukowej publikacji. Tutaj jest inaczej – takie analizy autorki wkładają między bajki. Katarzyna Miller i Tatiana Cichocka starają się zinterpretować baśnie o wiele swobodniej, gdyż odchodzą od ciężkostrawnego dyskursu naukowego na rzecz swobodnej dyskusji.

Przyznam szczerze, że, śledząc kolejne interpretacje bajek, czułem się jak na raucie w kawiarni, w którym to wsłuchuje się w błyskotliwą rozmowę dwójki kobiet. Wynika to z pewnością ze specyficznej konstrukcji książki, która przybiera formę obszernego dialogu, wypełnionego licznymi pytaniami, aluzjami czy nawet wspomnieniami z dzieciństwa. Stąd Miller i Cichocka często zagłębiają się w las dygresji – jednak nie błądzą w nim, a bardzo często uzupełniają rozmowę o co ciekawsze wnioski czy domysły. Czasami aż samemu się chce zabrać głos w tej dyskusji, jednak z wiadomych przyczyn zostajemy ze swoimi przemyśleniami… w lesie.

Autorki docierają do bogatego dna każdej bajki, niejednokrotnie wywlekając z oczywistych archetypów podświadomie zaszyfrowane znaczenie. W analizach często pojawiają się teorie Freuda czy Junga, kontekst kulturowy, albo (dla facetów - o zgrozo!) wątki feministyczne. Niemniej w taki sposób możemy dowiedzieć się, czemu Czerwony Kapturek jest lolitką, Jaś i Małgosia wcinają hamburgery, a Calineczka jest córką pijaka…

Warto wspomnieć, że jest to drugie wydanie „Bajek…”. Tym razem cykl rozmów „To nie bajka” zyskał twardą obwolutę z czarującym rysunkiem Zuzy Miśko. Na pochwałę zasługuje poprawna edycja i typografia - ta nawiązuje do wydawnictw książek dla dzieci, a zarazem nie przeszkadza w odbiorze treści. Razić mogą jedynie utarte powiedzonka obu pań, takie jak: to bardzo ważne czy przyszło mi do głowy. Jednak nawet językowe nawyki są rzeczą ludzką i także te warto wybaczyć.

Ostatecznie „Bajki rozebrane” powielają ostatnio popularny schemat, jednocześnie będąc książką specyficzną. Z jednej strony ma się wrażenie, że to pozycja z cyklu: gadajmy, żeby brzmiało mądrze, a ludzie to kupią, jednak po głębszej lekturze można dojść do wniosku, że mamy do czynienia z intrygującą analizą elementarnej części naszego dzieciństwa. Pozycja z pewnością przydatna dla młodych rodziców, ale i także dla osób chcących być świadomym swojej własnej osoby. Wszak postacie z bajek nie są tylko zapomnianym reliktem dzieciństwa, ale też archetypem skrytym w każdym z nas. Kto wie, może i Ty jesteś Małą Syrenką albo Szewczykiem Dratewką...?

Krzysztof Szatkowski