Socjologiczna powieść fantastycznonaukowa to podgatunek w genialny sposób rozwinięty przez Janusza Andrzeja Zajdla. Za tekst w pełni realizujący założenia tej odmiany science fiction uznaję „Limes inferior”. Nie zmienia to faktu, że ciągle poszukuję książek, które będą korzystały z tego podgatunku w sposób interesujący i przyciągający uwagę czytelnika. Miałem nadzieję, że tak będzie z „Władcami świtu” Andrzeja Zimniaka.

Zacznę do tego, co było dobre. Przede wszystkim na uwagę zasługuje troska autora o odpowiednie dostosowanie języka. Bohater, Shoza Fogh, opuszcza habitat Valios i przenosi się na planetę Ortus. Tam trafia do społeczeństwa całkowicie odrębnego od tego, które znane było mu z Ziemi lub habitatu. Przeżywa kulturowy szok, gdy musi poznawać zwyczaje mieszkańców. Shoza Fogh jako główny bohater jest aktywny, próbuje zrozumieć, na czym polega wyjątkowo długie życie mieszkańców planety oraz pragnie odnaleźć sens w kulturowym konflikcie między staro- a nowoobrzędowcami. I tutaj na pierwszy plan wybija się język.

Sposób mówienia pozwala na opisanie świata. Mało tego – to, co nie istnieje w języku, staje się niedostrzegalne dla osób, które go używają. Najbardziej oklepanym przykładem jest wielość nazw śniegu, które funkcjonuję w kulturze Eskimosów. My mamy jedną i uważamy, że to całkowicie wyczerpuje temat, ale okazuje się, że niekoniecznie. Dlatego tak ciekawe są zmagania Shozy Fogha próbującego dostrzec wszystkie konteksty i niuanse odmiennego społeczeństwa. Najpierw jest to dla niego wejście w odrębny język, zrozumienie jego zasad oraz znaczeń, do których prowadzi. Dopiero wtedy jest w stanie opisać różnice pomiędzy kulturą ziemską a tą na Ortosie. Konfrontuje się również z ciekawymi postaciami, które funkcjonują jako jego przewodnicy. Ale najciekawsze są zawsze bezpośrednie starcia obcego z nowym. Andrzej Zimniak poszedł krok dalej – sprawia, że Shoza Fogh traci swoją „ziemskość” i zaczyna być podobny do mieszkańców Ortusa. Rozwiązanie tego konfliktu tożsamościowego stanowi jeden z fundamentów zakończenia, dlatego nie będę go zdradzał. Warto zauważyć jedną rzecz – ten zwrot akcji potrafi zaskoczyć.

Teraz przyszedł czas na zauważenie tego, co było złe. We „Władcach świtu” od czasu do czasu pojawiają się opisy miłosnych zbliżeń – choć nie! – bardziej adekwatne będzie stwierdzenie: opisy kopulacji. Fragmenty te swoją strukturą nawiązują do tego, co można znaleźć w powieściach pornograficznych. Bardzo często są po prostu obsceniczne. Psują przyjemność lektury, sprawiają, że struktura powieści zaczyna się rozpadać, a czytelnik zadaje sobie pytanie: po co? Gdyby nie ta nieudolna pornografia, powiedziałbym, że „Władcy świtu” to ciekawa realizacja socjologicznego science fiction. Niestety wprowadzenie scen kopulacji spowodowało, że książce bliżej do zwykłego czytadła. Fantastyka naukowa powinna działać podniecająco na umysł i to w zupełności wystarczy. Dodatkowa, bardziej fizyczna erotyzacja może zdenerwować czytelnika.

Adrian Jaworek