Cokolwiek myślelibyśmy i mówilibyśmy o Rosji sowieckiej, jakkolwiek byśmy się od niej odżegnywali, powołując się na jej obcość, tajemniczość i nieodgadłość, ilekroć pouczeń udzielalibyśmy jej z wyżyn naszego oświeconego "zachodniego" demokratyzmu i socjalizmu - nie będziemy mogli zaprzeczyć, że jest to pierwsze i jedyne państwo na świecie, które doktrynę socjalistyczną wprowadziło w życie z całkowitą dokładnością i konsekwencją. Dopóki nie będzie na świecie drugiego państwa socjalistycznego, ten rosyjski eksperyment musi być miarodajny i nie ma żadnego sposobu, aby socjalizm nie ponosił zań odpowiedzialności. Miarą, jaką przykładamy do ustroju socjalistycznego, musi być miarą sowiecką. Wszystkie zdobycze socjalizmu zachodniego w tych czy innych urządzeniach społecznych i swobodach politycznych nie są niczym innym, jak rezultatami symbiozy socjalizmu z ustrojami opartymi na zupełnie innych zasadach.

Cokolwiek myślelibyśmy i mówilibyśmy o Rosji sowieckiej, jakkolwiek byśmy się od niej odżegnywali, powołując się na jej obcość, tajemniczość...

Doszedłem do wniosku, że antytotalistyczna postawa należy organicznie do "dobrego tonu" polskiego inteligenta jako coś, co dodaje mu szlachetnego, ujmującego wdzięku. I nie jest niczym nowym. W czasach, kiedy nie było jeszcze słychu-dychu o faszyzmie, już się powiadało, że Polacy "nie nadają" się do tego i owego. Indywidualnej i delikatnej ich duszy nie odpowiadała przecież ani pruska dyscyplina, ani rosyjski duch przemocy, ani austriacka perfidia, ni - dalej już sięgając - angielska praktyczność, francuska dokładność, amerykańska zachłanność. Kiedy Prusy rosły w potęgę i budowały olbrzymie państwo Rzeszy, w Polsce mówiono - wzruszając ramionami - o nieznośnym pruskim drylu i tępym, niemieckim posłuszeństwie. Zasobność Anglii i jej przemożne stanowisko w świecie miały swój nieprzezwyciężony dla nasz szkopuł w zimnej zaborczości i okrutnym wyrachowaniu Anglików. Rosja i jej siła imperialistyczna, z którą liczył się Wschód i Zachód, nie mogła nam trafić do przekonania przez azjatyckiego ducha kultury. Austriak zrażał nas sitzfleischem, Jankes - chamskim kultem dolara.

Doszedłem do wniosku, że antytotalistyczna postawa należy organicznie do "dobrego tonu" polskiego inteligenta jako coś, co dodaje mu szlache...

Dziś, kiedy faszyzm porósł już w teorię, coraz częściej, coraz powszechniej popełni się błąd, biorąc jego przejawy wtórne czy uboczne za czysto faszystowską monetę. Gra, prowadzona przez przeciwników faszyzmu na platformach takich jak rasizm, totalizm, dyktatura, przysłania ludziom chwiejnym zasadniczą prawdę, że faszyzm jest przede wszystkim postawą psychiczną, napięciem woli, wzmożeniem aktywności, uzdolnieniem wewnętrznym do ofiar i wysiłków, jednym słowem tym, co nazywamy heroicznym stosunkiem do życia. Tylko ta jego właściwość jest "autentyczna" i niedająca się zastąpić niczym innym. Tylko ta jest miarodajna. I tylko ta najbardziej ogólnoludzka.

Dziś, kiedy faszyzm porósł już w teorię, coraz częściej, coraz powszechniej popełni się błąd, biorąc jego przejawy wtórne czy uboczne za czy...