Większości książek, które kupiłem jeszcze w XX wieku, nigdy już nie przeczytam; człowiek nie jest kamieniem, tylko wodą płynącą. Popełniłbym jednak ogromny błąd, gdybym w tym gronie pozostawił „Wariacje pocztowe”. Brandys zabiera czytelnika w podróż po węzłowych momentach relatywnie nowej polskiej historii i pokazuje ich wpływ na zbiorową świadomość narodu. Dość brutalnie te dzieje demitologizuje, obnażając mechanizm tworzenia mitów oraz ich trywialną podstawę. Bardziej niż historiozoficzny, ma powieść charakter psychologiczny i socjologiczny, bo Brandysa interesuje przede wszystkim proces powstawania i umacniania się postaw patriotycznych, zakorzeniania dogmatycznych, lecz słabo zweryfikowanych przekonań.
Przy czym przyczyna tej rewizji jest w moim przekonaniu patriotyczna właśnie. Oczywiście, powierzchowna i gwałtowna recepcja „Wariacji pocztowych” każe sądzić przeciwnie.
Ale i w warstwie literackiej spisał się Brandys przednio. Na większe procesy nakładają się bowiem jakże ciekawe losy jednostek, nierzadko opowiedziane z zaskakującym humorem i czarujące brawurową stylizacją. „Wariacje pocztowe” to również istny festiwal dychotomii, a większość z nich wmontowana jest w strukturę dzieła wcale zgrabnie. To ujmujące podsumowanie tragizmu i piękna ludzkiego życia. Festiwal bon motów i smaczków. Poszukiwania granicy człowieczeństwa i tego, co się za nią znajduje, czyli dokładnie tego, czego z wygodnego fotela dosięgnąć nie sposób. Ale przecież my wiemy lepiej.
Ostatnia historia – smutna. O tym, że szukamy tej ułudy wielkości dlatego, iż nie możemy znieść własnej małości. Tylko to już chyba – nieaktualne. Umościliśmy się.

Większości książek, które kupiłem jeszcze w XX wieku, nigdy już nie przeczytam; człowiek nie jest kamieniem, tylko wodą płynącą. Popełniłbym jednak ogromny błąd, gdybym w tym gronie pozostawił „Wariacje pocztowe”. Brandys zabiera czytelnika w podróż po węzłowych momentach relatywnie nowej polskiej historii i pokazuje ich wpływ na zbiorową świadomość narodu. Dość brutalnie...