wady:

1) dziwaczna periodyzacja, grupująca w jednej książce dwie kwestie, zasługujące na osobne potraktowanie: Kościół a republika oraz Kościół a frankizm
2) bardzo słabo potraktowane tło społeczno-gospodarcze. Jaki odstek ziemi miał Kościół? Jak wyglądało członkostwo w katolickich i lewicowych związkach zawodowych? Jaki odsetek budżetu państwa szedł na dotacje dla Kościoła? Jaki odsetek uczniów uczył się w szkołach katolickich? Ilu księży/zakonników/zakonnic przypadało na 1m mieszkańców w porównaniu z innymi krajami? Jak duże były średnio parafie/biskupstwa (np. w porównaniu z Polską)? Jak wyglądało uczestnictwo w praktykach religijnych w podziale na regiony? I tak dalej
3) bardzo słabo potrakotwane tło kulturowe. Jakie były mechanizmy antyklerykalizmu i antykatolicyzmu w Hiszpanii? Czy regeneracionismo wzmocniło, czy osłabiło to trendy? Jacy byli główni luminarze kampanii antykatolickiej w kulturze? Jakie były oblicza antykatolicyzmu, od wysublimowanego, intelektualnego, zapatrzonego we Francję republikanizmu, po głuchą nienawiść analalfabetów, anarchizujących chłopów w Andaluzji?
4) niekiedy dziwaczne proporcje, np. przy omawianiu partii prawicy jest podrozdział o Unió Democratica de Catalunya, partii ważnej ale jednak drugorzędnej, a nie ma podrozdziału o Partido Republicano Radical, jednej z najważniejszych partii Drugiej Republiki
5) i w ogóle krzywy portret lidera radykałów, Lerroux. Jak od fanatyka, który wzywa do „umożliwienia zakonnicom poznania błogosławieństwa macierzyństwa” zmienił się w hamulcowego antyreligijnej polityki republikanów
6) obecność niektórych podrozdziałów jest trudna do uzasadnienia, np. po co osobne rozdziały o przygotowaniach do zamachu i drugi o zabójstwie Calvo Sotelo? Jak mają się one do kwestii tytułowej? Zwłaszcza, że „Panorama politycznych i kulturowych postaw katolików w II Republice” to jest też tylko jeden rozdział
7) przeoczenie faktu, że konspiracja wojskowa z 1936 praktycznie nie była napędzana kontrowersjami religijnymi, że motywacje religijne nie grały początkowo żadnej roli, że wśród liderów konspiracji było wielu masonów, itd. Co jest ważne, bo często spotykamy się z bredniami typu „rebelia generałów, wywołana przez arystokrację, posiadaczy i kler”
8) brak syntetycznego omówienia różnic w kwestiach religijnych między „rodzinami” – Falangą, karlistami, monarchistami, biurokracją
9) brak rozdziału o rywalizacji między narodowym syndykalizmem a katolickimi związkami zawodowymi, i jak ten pierwszy zniszczył te drugie (jest tylko o etapie późniejszym, to jest o HOAC)
10) i ogólnie: za dużo drzew, za mało lasu

Poza tym: kompetentna, niezwykle szczegółowa praca. Bezstronna; Skibiński stara się wyjaśnić jakie mechanizmy działały w tytułowej kwestii, a nie zajmuje się demaskowaniem, oskarżaniem i osądzaniem, czy to klechów krwiopijców czy to anarchistów, karmiących księży ich własnymi genitaliami. Rewelacyjna. Absolutnie do koniecznego wznowienia, bo obecnie nigdzie jej nie ma, przeczytałem w BN, ale ze względu na jej szczegółowość jest konieczna jako kompendium na półce.

Tamtą wojnę można intepretować na różne sposoby. Payne twierdzi, że to było przede wszystkim starcie rewolucji z kontr-rewolucją. Histiografia antyrewizjonistyczna uważa, że to była konfrontacja faszyzmu i demokracji. Dla Beevora to była wojna totalitaryzmów. I jeszcze inne. Skibiński tego nie napisał explicite, ale w tym ujęciu historiograficznym tamta wojna domowa to była przede wszystkim wojna religijna.

PS. Maksymalnej oceny nie daję nie z powodu wyliczonych punktów 1-10, ale dlatego, że do hispanistyki światowej książka wiele nie wnosi: przy minimalnej własnej kwerendzie archiwalnej, Skibiński chyba nie dodał nic do naszej wiedzy o samych faktach.

wady:

1) dziwaczna periodyzacja, grupująca w jednej książce dwie kwestie, zasługujące na osobne potraktowanie: Kościół a republika oraz Kościół a frankizm
2) bardzo słabo potraktowane tło społeczno-gospodarcze. Jaki odstek ziemi miał Kościół? Jak wyglądało członkostwo w katolickich i lewicowych związkach zawodowych? Jaki odsetek budżetu państwa szedł na dotacje dla...