Czytając Paragraf 22 cały czas gdzieś z tyłu głowy od pierwszych stron tej wyjątkowej książki tkwiła myśl, że jest to kronika rozpaczy. I tak jak każde uczucie, rozpacz może mieć wiele twarzy. Te twarze ujawniane były z każdym kolejnym rozdziałem. Jawią się przed nami sylwetki mężczyzn, którzy są zagubieni w sytuacji w której się znaleźli – Joseph Heller kreśli szkice mężczyzn bezradnych, samotnych i słabych, którzy z tymi negatywnymi uczuciami próbują radzić sobie na różne sposoby. Odcinają się od świata jak Major Major i doprowadza do absurdalnej sytuacji, w której odwiedzać można go było tylko gdy nie ma go w biurze, lub stają się bezwzględnie i przemyślnie chciwi, do tego stopnia by uczestniczyć w bombardowaniu po stronie wroga; szukają pocieszenia w ramionach rzymskich prostytutek; czy w końcu popadają w swego rodzaju obłęd, który przejawia się w uczuciu, że stale ich życie jest zagrożone. Łączy ich jedno: wszyscy chcą jak najszybciej uciec z tego miejsca, uciec od tych obrazów, dźwięków. Uciec od wojny. Niestety z każdą stroną książki poczucie, że ci mężczyźni są albo skazani na śmierć albo na wytrwanie do końca wojny jest coraz silniejsze mimo prób, które podejmowali by się z niej wydostać. Książka ma konstrukcję chaosu, strzępków myśli, która być może przypominać ma myślenie człowieka ogarniętego szaleństwem. Szczególnie skłoniła mnie do przemyśleń scena idyllicznego wręcz wylegiwania się na plaży bohaterów książki, opis spokojnych pieszczot kobiety i mężczyzny, chwila wytchnienia od brutalności całego utworu była wręcz namacalna w tym opisie, który szybko jednak został zmącony przez lotnika, który przelatując nisko nad morzem zabił kąpiącego się żołnierza. Ludzie zaczęli panikować, uciekać, wybiegać z wody. Sielankowy opis zakończył się trudną do zaakceptowania, przygnębiającą kropką. Paragraf 22 to książka przepełniona gorzkim humorem, pełnym ironii i groteski. Czasami można było szczerze śmiać się z dziwnych, powykręcanych dialogów i sytuacji. Bohaterowie tej książki to również bardzo wyraziste postacie z absurdalnie uwypuklonymi cechami charakteru lub wyglądu. Jednak nie powiedziałabym, że książka ta może stanąć na tej samej półce, co utwory tradycyjnie groteskowe. Świat przedstawiony tego utworu ma zupełnie niepowtarzalną aurę, nigdy nie czytałam czegoś podobnego. Kolejny raz okazało się dla mnie, że zdeformowanie świata w dziwny, absurdalny sposób najlepiej wyciąga jego najostrzejsze cechy na światło dzienne. Nie jest to książka o bohaterach, jeśli ktoś takiej szuka. Jest to książka o ludziach, którym przyszło żyć w trudnych czasach. Nie szukają usprawiedliwienia, nie szukają heroizmu. Chcą przeżyć, za wszelką cenę i właśnie dzięki temu, w mojej ocenie, książka nabiera niesamowitej wartości.

Czytając Paragraf 22 cały czas gdzieś z tyłu głowy od pierwszych stron tej wyjątkowej książki tkwiła myśl, że jest to kronika rozpaczy. I tak jak każde uczucie, rozpacz może mieć wiele twarzy. Te twarze ujawniane były z każdym kolejnym rozdziałem. Jawią się przed nami sylwetki mężczyzn, którzy są zagubieni w sytuacji w której się znaleźli – Joseph Heller kreśli szkice...