Monumentalna powieść historyczna Herbjørg Wassmo, oparta na wątkach autobiograficznych i biografii kobiet z jej rodziny, mimo swego majestatycznego charakteru, napisana została językiem pięknym, poetyckim i pełnym niedopowiedzeń. W tej nienazwanej przestrzeni skrywają się marzenia, pragnienia i dramaty trzech silnych kobiet oraz zestawione z nimi najmroczniejsze fragmenty z życia autorki – prawnuczki, wnuczki i córki bohaterek książki. Wassmo, autorka m.in. dwóch trylogii opisujących życie dwóch kobiet o silnej osobowości (po polsku ukazało się tylko po pierwszym tomie z każdej trylogii) – Tory i Diny – również i tutaj koncentruje się na kobietach, choć mężczyźni stanowią ważną część powieści. To przez nich, dla nich lub pomimo nim bohaterki mają możliwość określania swojej tożsamości.

Doskonale oddane realia życia w pobliżu norweskich wybrzeży są tylko punktem wyjścia do snucia opowieści – niespiesznej, choć pełnej dramatów i zwrotów akcji – o życiu tych, których osobiste potrzeby zawsze były na ostatnim miejscu – po potrzebach ich rodziców, potem mężów, dzieci i całej społeczności lokalnej. Mężczyźni, korzystając ze swych przywilejów osób decydujących, oddawali się swoim drobnym przyjemnościom, nawet korzystając z pretekstu spełniania obowiązków i wiążącymi się z tym wyjazdami. Natomiast kobiety pozostawały wciąż uwiązane do rodzinnego lub mężowskiego domu, gospodarstwa, sklepu, zajazdu czy choćby dzieci, a nawet do własnego ciała. Ciała tego obowiązkiem było powściągać impulsy w ich dzieciństwie, a w dorosłym życiu dostarczać przyjemności mężowi, a schronienia i pokarmu dzieciom. Mimo braku czasu dla siebie wciąż zdarzały im się chwile zrozumienia, przebłyski , gdy czuły, że nie tego chciały, że ich szczęście i spełnienie jest gdzie indziej. Łuk pleców jakiegoś mężczyzny, morskie fale, powiew wiatru czy czyjeś spojrzenie wystarczały, by poczuć tę niezrozumiałą do końca tęsknotę za czymś nieokreślonym i dalekim.

Uderza w tej historii najbardziej to, że nawet miłość – do rodziców, rodzeństwa czy dzieci – nie tylko nie daje żadnego oparcia, ale i nie chroni przed samotnością. Wszystkie bohaterki pozostają same ze swoimi myślami, a nawet gdy pojawia się ktoś, kto przez chwilę je dzieli, to bezlitosny los za chwilę im go zabiera. Strata i brak są zresztą wciąż obecne w ich życiu. Nawet te, których mężowie są zaskakująco rozumiejący i traktują je w sposób partnerski, podejmują decyzje, z których nie tylko nie są zadowolone, ale tak naprawdę nie odczytują ich jako własne. Zaś ich wybory wpływają nie tylko na ich własne życie, ale nawet na życie dalszych pokoleń kobiet z rodziny. Najsmutniejsze i najbardziej fascynujące jednocześnie jest śledzenie, jak ten rys niespełnienia przekazują sobie w tej rodzinie kobiety z pokolenia na pokolenie. Niesłuchanie własnych potrzeb i pragnień nie tylko zamyka je na siebie same, ale i oducza wrażliwości i zwracania uwagi na niewyrażone uczucia i potrzeby innych – ich mężów, rodziców, a nawet dzieci. Zresztą w tej rodzinie odrzuceniem i największymi ranami obdarowują je właśnie nie mężczyźni, ale inne kobiety – matki, siostry, teściowe.

Doskonały jest pomysł na konstrukcję książki – choć błyski doświadczeń bohaterki-autorki pojawiają się wcześniej, to książka kończy się jej narodzinami. Pozwala nam to nie tylko prześledzić historię jej rodu, ale i uzmysłowić sobie, że nikt z nas nie rodzi się jako tabula rasa, jak chciał J. Locke, ale że znaczna część naszego życia jest już w jakiś sposób określona i to nie tylko przez geny, ale i doświadczenia poprzednich pokoleń. Co oczywiście nie znaczy, że nie możemy tego zmienić i ukształtować zgodnie z własnym zamysłem.

Jowita Marzec