Badanie dziejów historiografii współczesnej jest popularnym zjawiskiem wśród historyków od wielu lat. W sposób szczególny badania historiografii zaczęły rozwijać się intensywnie w XIX stuleciu za sprawą takich badaczy jak francuski historyk Jules Michelet czy też niemiecki historyk Leopold von Ranke. To właśnie drugi z historyków postawił tezę, której trzymali się na przestrzeni lat kolejni badacze. Teza ta brzmi: Historię niezależnie od czynników należy przedstawić taką, jaką istotnie była.

"Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku" jest publikacją autorstwa byłego profesora historii w School of Arts and Sciences na Uniwersytecie w Rutgers oraz redaktora "Journal of the History Ideas" Donalda R. Kelleya. Praca została wydana przez wydawnictwo naukowe PWN w 2009 r. i stanowi ostatnią część trzytomowej syntezy dziejów historiografii powszechnej napisanej przez amerykańskiego profesora. Dwa poprzednie tomy "Oblicza historii oraz "Przypadki historii" są jak sam autor wspomina opowieścią o historiografii zachodniej w długiej perspektywie od starożytności aż do początku XX wieku. Uwzględniły one również poszukiwania historyczne jakie towarzyszyły historykom przez wieki w badaniu przeszłości. Trzeci z tomów jest natomiast dla autora pracą bardziej osobistą, pisaną na podstawie jego własnego doświadczenia jako historyka oraz z własnego punktu widzenia.

Praca została podzielona na sześć rozdziałów o podobnej objętości. Pierwszy z rozdziałów prezentuje stan badań historycznych w przededniu I wojny światowej, a także różnice w odmiennym podejściu i pojmowaniu badań historycznych w poszczególnych państwach zachodnich: Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec. Nakreśla również zaczerpniętą z drugiej połowy XIX wieku ideę postępu, która w dalszym ciągu funkcjonowała przed wojną również w środowisku historycznym, choć nie była czymś dominującym. Ujmuje też badania i tradycje historyczne mniejszych narodów, które przed wojną nie miały własnego państwa jak Polska Czechosłowacja czy Finlandia.

Drugi rozdział wyszczególnia idee roku 1914, założenia historiografii niemieckiej po klęsce I wojny światowej, wpływ wojny na poglądy historyków, badania historyczne nad prehistorią i starożytnością, zapoczątkowane jeszcze w ostatnich dekadach XIX w., omawia także powstanie filozofii historii jako odmiennej dyscypliny naukowej i jej oddziaływanie na naukę historyczną.

Kolejny z rozdziałów skupia się na rewizji pojmowaniu przeszłości przez historiografię niemiecką, angielską, francuską i amerykańską, która korzystała z dorobku europejskiej jednak wypracowała swój własny kierunek. Autor wyjaśnia w jaki sposób historycy amerykańscy odczuwali tak zwaną ideę relatywizmu i punktu widzenia oraz przedstawia dążenia do zmiany oblicza historii Stanów Zjednoczonych oraz kontrowersje z tym problemem związane.

Czwarty rozdział kontynuuje wątki z poprzedniego rozdziału jednak odnosi się do późnego okresu międzywojennego związanego ze zmianami jakie zachodziły w Europie, zwłaszcza w Niemczech jak i rozwija poglądy reprezentowane przez historyków w czasie wojny.

Rozdział piąty jest próbą zrekonstruowania i zrewidowania historii po 1945 r., opisuje zmiany paradygmatu niemieckiego, który odmienił historiografię w tym kraju formalnie i treściowo, czy rozwój nowych kierunków historii, jak historia społeczna. Kelley wyjaśnia też na czym polegała kwestia pamięci pielęgnowana przez francuską szkołę historyczną Annales, zaznacza również zmiany jakie dokonały się w XX w. w sposobie uprawia historiografii.

Ostatni z rozdziałów jest nieco bardziej osobistym spojrzeniem autora na historiografię i wspomnieniem jego własnych doświadczeń, przeżyć w czasie studiów, w czasie jego kariery naukowej przez poszczególne etapy jej rozwoju. Zawiera również analizę „nowych historii”, zagadnienie zwrotu lingwistycznego jako najbardziej znaczącego wydarzenia ostatnich dekad XX w., problem końca historii oraz ogląd sytuacji historii w pierwszej dekadzie XXI w. Praca zawiera również konkluzję, czyli rodzaj zakończenia, będącego jakby osobistym podsumowaniem związanym z problematyką historiograficzną.

Pozycja została opatrzona w wiele przypisów, dzięki którym czytelnik w łatwy sposób może dotrzeć do prac poszczególnych badaczy, którzy reprezentowali dany kierunek badawczy czy wyrażali własną opinię na temat danego problemu historiograficznego. Przypisy zamieszczone na dole poszczególnych stron książki są przejrzyste i czytelne, w niektórych przypisach pojawiają się także objaśnienia poszczególnych pojęć czy krótkie informacje na temat danego badacza, co dodatkowo powinno stanowić zachętę do sięgnięcia po inne prace. Wadą wydania niniejszej pozycji jest natomiast brak bibliografii, którą umieszcza się na końcu książki. Do dyspozycji pozostają czytelnikowi przypisy oraz umieszczony na końcu książki indeks nazwisk badaczy zagranicznych.

Książka jak twierdzi autor jest historią o książkach napisanych przez innych historyków, którzy prowadzili badania historyczne w ciągu całego wieku XX. Nie mogę się całkowicie zgodzić z tym twierdzeniem, gdyż autor sam wielokrotnie sygnalizuje i ocenia według własnej perspektywy. W moim odczuciu książka nie stanowi z całą pewnością kompilacji prac innych historyków. Świat przedstawiony w pracy, a zatem świat historyczny jak stwierdza autor nie jest oryginalny, gdyż opiera się na opowieściach wcześniej słyszanych od innych badaczy. Z tym twierdzeniem również nie mogę się w pełni zgodzić, gdyż autor sam podkreślał w ostatnim rozdziale, że uczestniczył w wielu badaniach, pracach czy też po prostu przyjmując nowe nowinki historyczne, sam wyrażając swoją opinię na ich temat w środowisku historycznym akademickim, czy też będąc w kontakcie z innymi historykami także z innych krajów.

Pewnym mankamentem pracy są niektóre powtórzenia, które pojawiają się w rozdziale trzecim i czwartym. Autor wybiega też czasami w niektórych miejscach w okres, którego nie dotyczy dany rozdział. Czyni to opisując np. poszczególne założenia i opinie towarzyszące badaniom historiografii zachodniej, które były reprezentowane przed wojną przez poszczególnych badaczy. W trakcie czytania można zaobserwować też, że rozdziały mimo braku wyszczególnionego przedziału czasowego, posiadają własne ramy chronologiczne, co pozwoli czytelnikowi dokonać odpowiedniej weryfikacji bez poczucia „chaosu chronologicznego”.

Autor stara się również odpowiedzieć na jedno z pytań, które z pewnością zadaje sobie wiele historyków. Pytanie to brzmi następująco: Czym jest historia?. Kelley na podstawie wieloletniej pracy badawczej, postawił własną definicję, uważa bowiem, że historia jest tym, co robią i czego dokonali historycy. Z tezą tą można się zgodzić tylko częściowo. Moim zdaniem historia jest oczywiście nieodłącznie związana z historykami, jednak jest to dziedzina wiedzy z którą spotykamy się na co dzień, która nas otacza, a więc z historią nie są związani jedynie historycy. Należy jednak przyznać rację profesorowi, że po ogólnych rozważaniach odpowiedź cały czas się formułuje, tak więc każdy badacz, który zajmuje się historią bądź danym wycinkiem historii znajdzie własną jej definicję.

Mimo, że tematyką pracy jest przede wszystkim historiografia zachodnia i badania prowadzone nad przeszłością przede wszystkim przez historyków angielskich, niemieckich, francuskich i amerykańskich. Kelley uwzględnia również dorobek historiografii mniejszych państw. Dużym plusem jest uwzględnienie elementów polskiej historiografii i zarysowanie różnic między postrzeganiem przeszłości przez szkołę historyczną krakowską i szkołę historyczną warszawską. W pracy zasygnalizowano również dorobek historiografii państw skandynawskich oraz bałtyckich.

Uwzględniając wszystkie zastrzeżenia pracy oraz jej mankamenty i słabości należy stwierdzić, że praca jest bardzo czytelna, jednak jej treść nie jest zbyt łatwa w odbiorze. Wymaga skupienia zwłaszcza ze strony czytelnika, który nie zna w sposób bliższy zachodniej historiografii. Jest to więc pozycja naukowa z elementami języka używanego w pracach popularnonaukowych. Zagadnienia poruszane w pracy takie jak zwrot lingwistyczny, granice historii czy metanarracja świadczą o tym zaklasyfikowaniu pracy do pozycji naukowych.

Podsumowując, uważam, że niniejsza pozycja dobrze spełnia swoją rolę jako synteza historiografii XX wiecznej i niewątpliwie uzupełnia dorobek historyków zajmujących się dziejami historiografii. Pozwala również czytelnikowi zapoznać się z najważniejszymi zjawiskami i szkołami reprezentowanymi przez poszczególnych badaczy. Wartym wspomnienia są również uwagi oraz polemiki prowadzone między historykami zachodnimi reprezentującymi często to samo środowisko i szkoły historyczne. Pozycja jest zwieńczeniem wieloletnich studiów i badań prowadzonych przez profesora Donalda R. Kelley’a nad dziejami historiografii światowej i zamyka trzytomową syntezę pisaną na przestrzeni kilku lat. Mogą po nią sięgnąć zarówno znawcy tematu jak i osoby nie znające bliżej dziejów historiografii.

Badanie dziejów historiografii współczesnej jest popularnym zjawiskiem wśród historyków od wielu lat. W sposób szczególny badania historiografii zaczęły rozwijać się intensywnie w XIX stuleciu za sprawą takich badaczy jak francuski historyk Jules Michelet czy też niemiecki historyk Leopold von Ranke. To właśnie drugi z historyków postawił tezę, której trzymali się na...