Śmiało mogę powiedzieć, że moim zamiłowaniem są podróże. Lubię podróżować i zwiedzać odległe, choć właściwie zazwyczaj bardzo bliskie, kraje. Ale największą przyjemność odczuwam włączając Google maps i planując wycieczki, które odbędą się nie wcześniej niż za kilka, kilkanaście lat. Odwiedzam te miejsca, korzystam ze wspaniałego wynalazku street views (jeśli jest dostępny), który pozwala mi rzeczywiście przespacerować się po danym regionie. Oglądam zdjęcia, czytam, poznaję nowe miejsca. Podróżuję palcem po mapie, choć nie do końca tylko placem, lecz wszystkimi zmysłami.

Odwiedzam wtedy miejsca znane, te najbardziej oczywiste; miejsca, które chcę odwiedzić i które być może dane mi będzie zobaczyć na żywo. Judith Schalansky w swoich podróżach idzie o krok dalej. Skupia się na opisaniu pięćdziesięciu wysp, na których (jak dowiadujemy się już z samej okładki) nigdy nie była i nigdy nie będzie. Skupia się na wyspach, o których nie słyszeliśmy i nie będziemy umieć znaleźć ich na mapie. Najczęściej to malutkie wysepki, niezamieszkałe. To nieznane, zapomniane skrawki świata. Są to dalekie, często nieprzyjazne światy, istniejące w zupełnym oderwaniu od kontynentalnego życia.

Czytając o niezamieszkałej wyspie wielkości zaledwie kilku kilometrów, gdzie klimat jest raczej przyjazny, ma się wizję rajskiej krainy. Tak, Judith Schalansky przyznaje: Raj jest wyspą. Ale Piekło również.

W piękny, poetycki sposób Schalansky opowiada o każdej z pięćdziesięciu wysp. Są to fragmenty z historii tych miejsc, zaledwie urywki. Jednostronicowe poetyckie notki o tym co działo się i jak mogły wyglądać chwile spędzone właśnie tam. Niejednokrotnie przekonujemy się, że to wcale nie raj. Rzeczywistość przeraża nieprzychylnością natury – wybuchami wulkanów, sztormami, trzęsieniami. Maleńkie Takuu zanika w morzu. Na Tikopii panuje taki głód, że zakazane jest mieć dzieci i pozwolić większej liczbie potomków żyć. Z wielu wysp ludność jest ewakuowana (Pagan). Toczone są bitwy i przeprowadzane zbrojne eksperymenty (Iwo Jima, Fangataufa) oraz poddawane są prawom ludzi, jak kolonia karna na wyspie Norfolk. Autorka opowiada przejmujące historie o odkrywcach: Darwinie na Wyspie Wielkanocnej, Auguście Gisslerze na Wyspie Kokosowej, Allanie George’u Ramsayu na wyspie Laurie czy samym Napoleonie i jego śmierci na Wyspie św. Heleny. Historie rozbitych łodzi, odkrywców, którzy nigdy nie wrócili. Niewyjaśnione nigdy historie jak Amelii Earhart (Howland) czy Scotta Moormana i jego załogi (Taongi).

Ten niezwykły atlas, jak mało która pozycja podróżnicza czy beletrystyczna, uświadamia jak różne światy istnieją, jak inni ludzie niegdyś żyli, gdzieś daleko, zmagając się z egzotycznymi dla nas problemami. Świat, do którego nigdy nie mieliśmy i nie będziemy mieć wstępu. Schalansky nie łudzi się – to tak odległe miejsca, że nigdy do nich nie dotrzemy. Dla wielu, którzy dotarli było to nie lada wyczynem. Tam nie kursują wycieczki, nie ma komercyjnych lotnisk, portów. Dotarcie w te miejsca, to niebezpieczne podróże nieprzeznaczone dla zwykłych śmiertelników. Ponadto widać w owych wyspach więcej piekła niż raju, by wzniecała w nas chęć dla tak niezwykłej podróży. Atlas Schalansky w zupełności wystarczy. Ten poetycki zbiór opowiadań w niebywały sposób przenosi nas w ten rajsko-piekielny wyspowy świat. Według New York Timesa Atlas to „Pięćdziesiąt miejsc, o których trzeba przeczytać przed śmiercią”. Tak – nie podróżować – przeczytać.

Monika Samitowska-Adamczyk