Wojna przyniosła nam zagładę, bo byliśmy w niej, jak piszę, cytując Napoleona, armią lwów pod dowództwem baranów. Przystąpiliśmy do niej w imię interesów cudzych i pozbawieni politycznego przywództwa z prawdziwego zdarzenia, praktycznie cały czas tylko cudzym interesom służyliśmy. Roman Dmowski pisał o naszych powstaniach wieku XIX, że nauczyły one Zachód widzieć w Polakach „bezmózgową hołotę”, którą łatwo podpuścić do działań nieleżących w polskim interesie albo wręcz z nim sprzecznych. Niestety, to, co stało się kilka miesięcy po jego śmierci, było apokaliptycznym potwierdzeniem tej diagnozy.

Powyższy cytat to wypowiedź Rafała Ziemkiewicza sformułowana podczas jednego z wywiadów. Autor odpowiedział w ten sposób na pytanie dziennikarza, dlaczego w podtytule oraz w swojej najnowszej książce stawia kontrowersyjną, a dla wielu zapewne także obrazoburczą tezę, iż Polacy walczyli o swoje zniewolenie. Właśnie z tak niewygodną, by nie rzec wywrotową tezą, konfrontuje pisarz czytelnika w publikacji „Jakie piękne samobójstwo”. Rafał Ziemkiewicz, znany ze swego nonkonformizmu autor felietonów i książek publicystycznych, ale także opowiadań i powieści, udowadnia swoją najnowszą książką, że nie da się go zaszufladkować powyższym opisem. „Jakie piękne samobójstwo” to nowy etap w twórczości Ziemkiewicza. To efekt pisarskiego dojrzewania autora przez minione dziesięć lat. To wreszcie pogłębiona interpretacja i rzetelna analiza powodów, które sprawiły, iż na przestrzeni dziejów nasze bohaterstwo i poświęcenie w ostatecznym rozrachunku zwracało się przeciwko nam.

Ziemkiewicz nawiązuje w swojej publikacji do tematyki poruszanej już na polskim rynku wydawniczym przez Piotra Zychowicza, autora „Paktu Ribbentrop-Beck” oraz „Obłędu ’44”. Jednak przewaga książki Rafała A. Ziemkiewicza wydaje się sprowadzać do jej „lekkości” (nieprzypadkowo nie ma w tej pozycji przypisów), przystępności i atrakcyjności nie tylko dla historyków, ale dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polski w XX wieku, a raczej ich niepoprawną politycznie interpretacją. Sam autor powiedział, że poleca swoją książkę szczególnie tym, których interesuje odpowiedź na pytanie: co to znaczy, że jesteśmy Polakami i co z tym faktem zrobić?

Faktycznie, Ziemkiewicz w błyskotliwy i zajmujący sposób opowiada o wojennej zagładzie, która spotkała Polskę krótko po odzyskaniu niepodległości. Szczegółowo analizuje błędy i porażki, o których – można odnieść wrażenie – nie przystoi mówić otwarcie w przestrzeni publicznej. Bezlitośnie rozprawia się z utrwalonymi w społeczeństwie stereotypami dotyczącymi naszych dziejów. Rozlicza się z europejską polityką historyczną, z historycznymi narracjami tworzonymi na Wschodzie i na Zachodzie oraz z tym wszystkim, co z niniejszych narracji wynika. Pisze, choćby o sarmatyzmie i demokracji szlacheckiej, tak, jak nigdzie dotąd. Odmitologizowuje i odczarowuje to, czym szkolna edukacja karmiła nas przez lata.

„Jakie piękne samobójstwo” ujmuje czytelnika znakomitą umiejętnością syntezy skomplikowanego i obszernego materiału oraz nietuzinkową interpretacją licznych faktów, wypowiedzi, statystyk i liczb. Co istotne, Ziemkiewicz nie odbiera profesji historykom, którym sam przecież nie jest. Nie odkrywa w swojej książce faktów historycznych i nie koncentruje się na szczegółach. Czyni za to coś zupełnie innego. Ukazuje skomplikowany proces dziejowy; wojenną zagładę, do której, w przekonaniu autora, sami po części się przyczyniliśmy sumą błędnych decyzji, niewyciąganiem wniosków z kolejnych porażek i roztrwanianiem sukcesów.         „Jakie piękne samobójstwo” to lektura, w której czytelnik bez trudu dostrzeże ogrom pracy włożonej przez autora. I nawet jeśli nie zgadzamy się w poszczególnych kwestiach z Ziemkiewiczem, trudno odmówić mu rzetelności i faktograficznej staranności w dowodzeniu zasadniczej tezy o samobójstwie Polski dokonanym w interesie Anglii, Francji, Sowietów i USA. Publicysta i pisarz swoją najnowszą książką wsadza kij w mrowisko. Prowokuje. Naraża się, zapewne świadomie, na zarzuty o brak patriotyzmu czy kalanie własnego gniazda. Ale właśnie odwaga stawiania niewygodnych pytań wydaje się największą wartością twórczości Ziemkiewicza. „Jakie piękne samobójstwo” to idealna pozycja do rozpoczęcia w przestrzeni publicznej dyskusji na temat naszej historii i błędów przeszłości. Bo jak pisze autor: By poprawić współczesność, trzeba przemyśleć raz jeszcze przeszłość.

Ewelina Tondys