Jedną z licznych zalet tej książki, poza naświetleniem spójnego programu polityki zagranicznej „Słowa”, jest ograniczenie toku narracji do wybuchu wojny. Zamiast snuć alternatywne scenariusze II WŚ autor w ostatnim rozdziale zwraca jedynie uwagę na cienie i blaski związane z ewentualnym znalezieniem się Polski po stronie Hitlera. Każda myśl w tej materii jest sformułowana niezwykle ostrożnie, a o bezstronności Sadkiewicza najlepiej świadczy przywołanie poglądów zarówno przeciwników, jak i zwolenników sojuszu z III Rzeszą.

Ze względu na podobieństwo tematu książki, ale i odmienny jej charakter z popularnym ostatnio Paktem Ribbentrop-Beck pozwolę sobie na porównanie obydwu publikacji. Zaledwie pobieżna analiza nie pozostawia złudzeń, że to, co u Zychowicza uchodzi za niewzruszalny pewnik, u Sadkiewicza przybiera postać jednej z wielu hipotez, której dziś już nie sposób udowodnić, wobec czego skazani jesteśmy wyłącznie na mniej lub bardziej prawdopodobne domysły. Dzięki tej pozycji można skonfrontować przedwojenną ideę „germanofilów” porozumienia z Niemcami z lansowanym przez Zychowicza alternatywnym scenariuszem II WŚ, zakończonej pewnym zwycięstwem Polski. Sadkiewicz osobny rozdział poświęca Władysławowi Studnickiemu, który przewidział w najdrobniejszych niemalże szczegółach przebieg nadchodzącej wojny, lecz nie potrafił przekonać szerszych kręgów opinii publicznej do słuszności swoich koncepcji.

W pewnym sensie autor przełamuje istniejące w naszej historiografii stereotypy odnośnie do stosunku Hitlera wobec Polski przed wrześniową agresją. Dotyczy to zwłaszcza tak chętnie rozpowszechnianych twierdzeń o nieuchronności wojny z Niemcami, która wcale nastąpić nie musiała, bowiem w latach 1934-1938 na linii Warszawa-Berlin panowało odprężenie, a nasze MSZ wbrew pozorom bynajmniej nie sprzeciwiło się Anschlussowi. Dopiero postępująca dysproporcja w potencjale militarnym obu państw, która skłoniła III Rzeszę do zintensyfikowania roszczeń względem II RP, pogorszyła wzajemne stosunki. Mało kto jednak zwraca uwagę, że w sprawie wytyczenia eksterytorialnej autostrady przez Pomorze dyskutowano zarówno projekty władz polskich (jeszcze z lat 20.), jak i niemieckich, a Ribbentrop jeszcze w październiku 1938 r. (po tym okresie jego roszczenia stawały się coraz bardziej napastliwe) oferował nam gwarancję zachodnich granic.

„Słowo” natomiast do 1935 r. nie miało większych zastrzeżeń do polityki Becka, chociaż nie popierało jej w całej rozciągłości. Główne zastrzeżenia kierowano w stronę niekonsekwencji naszego MSZ i upartego stania na gruncie niewzruszalności traktatu wersalskiego, który wprawdzie ukoronował naszą niepodległość, ale w którym równocześnie już od lat dokonano licznych wyłomów. Pozostaje jedynie żałować, iż rzetelna analiza spuścizny publicystów „Słowa”, w której unika się formułowania opinii ex post cieszy się nieporównanie mniejszą popularnością niż wydumane zza biurka i z wygodnej perspektywy ahistoryczne wizje Zychowicza. Wcale bowiem nie jest powiedziane, że skoro Studnicki przewidział przebieg wojny, to równym osiągnięciem mógłby poszczycić się ten pierwszy, wyłącznie przez wzgląd na utożsamianie się z ideą obozu „germanofilów”.

ŁS

Jedną z licznych zalet tej książki, poza naświetleniem spójnego programu polityki zagranicznej „Słowa”, jest ograniczenie toku narracji do wybuchu wojny. Zamiast snuć alternatywne scenariusze II WŚ autor w ostatnim rozdziale zwraca jedynie uwagę na cienie i blaski związane z ewentualnym znalezieniem się Polski po stronie Hitlera. Każda myśl w tej materii jest sformułowana...