Polityka zagraniczna Polski 1938-1939. Cztery decyzje Józefa Becka

Ocena decyzji podjętych przez polskie elity polityczne i wojskowe w 1939 roku od dawna dzieli badaczy i miłośników historii. Nie brakuje rozważań na temat alternatywnych rozwiązań, które mógł przyjąć nasz rząd w obliczu hitlerowskiego i sowieckiego zagrożenia.
We mnie osobiście panuje przekonanie, że decyzje powzięte wiosną nieszczęsnego roku w Warszawie były jednak trafne, choć to one rzekomo ściągnęły na nasz kraj hekatombę, której oszczędzono większości innych państw.
Zarówno przeciwnikom, jak i zwolennikom tez o możliwych alternatywnych scenariuszach historycznych polecam książkę Marka Kornata. Nie chodzi przy tym o to, do jakich wniosków skłania ta publikacja, czy kogoś finalnie przekona do jednego lub drugiego stanowiska. Praca robi ogromne wrażenie poprzez skondensowanie wiedzy.

Autor podjął próbę naświetlenia trudnego do objęcia tematu polskiej polityki zagranicznej ostatnich kilkunastu miesięcy poprzedzających wybuch wojny. Pozornie pozycja ta nie jest adresowana do ludzi lubiących dużo wiedzieć na temat tła politycznego poprzedzającego największy konflikt zbrojny XX wieku, niemniej bardziej zafascynowanych wojskowością: analizą danych technicznych czołgów czy porównywaniem kształtu bagnetów. Często prace na tematy polityczne nie grzeszą wciągającą narracją. Tymczasem „Polityka zagraniczna Polski: 1934 – 1939. Cztery decyzje Józefa Becka.” łączy w sobie przystępność oraz atrakcyjny sposób opowiadania z gigantycznym zasobem wiedzy.
Z okładki książki spogląda na nas minister Beck sfotografowany podczas legendarnego przemówienia w Sejmie 5 maja 1939 roku, w którym w gorących słowach starał się porwać naród. Co można znaleźć w środku? Opisy koncepcji polskich polityków i wojskowych zestawione z tym, co proponowali dyplomaci innych państw; analizy danych wywiadowczych; fragmenty o sowieckich i niemieckich staraniach poprzedzających wybuch wojny. Autor opisuje też wysiłki innych państw, zwłaszcza Wielkiej Brytanii i Francji, mające na celu utrzymanie ładu panującego w Europie, niemieckie koncepcje taktycznego sojuszu z ZSRR i próby polskiej dyplomacji usiłującej udaremnić niemiecko-sowieckie zbliżenie. Są fragmenty o roli państw bałtyckich i zabiegach rządu rumuńskiego; analiza polskich sojuszy mających wzmocnić nas w obliczu konfrontacji z III Rzeszą i Sowietami. I oczywiście zrelacjonowana koncepcja zbliżenia i porozumienia polskiego kierownictwa politycznego z Niemcami. Autor wielokrotnie w swoich opisach wychodzi poza okres pięciu lat poprzedzających wybuch wojny, nawiązuje do wydarzeń wcześniejszych, a także analizuje skutki podjętych decyzji. To wszystko napisane zostało językiem zrozumiałym dla każdego, co umożliwia zagłębienie się w temat nawet komuś bez rozległej wiedzy historycznej. Z drugiej strony również odbiorca mający spory zasób informacji z epoki, nie będzie zawiedziony.

Każda relacja ma swój przypis, a każdy cytat umocowany jest w źródle zamieszczonym na końcu strony. Na zakończenie pracy czytelnik znajdzie wykaz skrótów oraz indeksy: osobowy i geograficzny, oba obszerne i szczegółowe. Całość wzbogaca także imponująca bibliografia zajmująca kilkadziesiąt stron.
Nie jest to jednak książka do przeczytania „na raz”. Mnogość podanych w niej faktów, dokładność opisów, nagromadzenie treści powoduje, że można do niej wracać wielokrotnie.
Po zakończeniu lektury przypomniała mi się pewna wypowiedź ministra Józefa Becka z czasów jego internowania w Rumunii. Powiedział, że decydując się na sojusz z III Rzeszą, „pobilibyśmy Rosję, a potem pasalibyśmy Hitlerowi krowy na Uralu”. Nie mnie oceniać czy tak by było. Wiem natomiast na pewno, że dzięki pracy Marka Kornata łatwiej nam będzie wyrobić sobie zdanie o wydarzeniach sprzed ponad 70 lat.