Trylogię „Stulecie” Ken Follett rozpisał na 3248 stronach, z czego 1136 to epicka podróż w czasie o monumentalnym tytule „Krawędź wieczności”. Brytyjski pisarz przyzwyczaił nas do obszernych, zanurzonych w żywiole historii narracji, co zazwyczaj wychodzi mu bardzo dobrze, choć przy zakrojonym na tak szeroką skalę projekcie fabularnym, jaki stanowi saga „Stulecie”, obejmująca sobą praktycznie cały XX wiek, nie sposób uniknąć pisarskich wpadek – nieumyślnych fabularnych rozwlekań i skrótów, spłycenia postaci czy też schematyczności i typizacji – jednak skreślone z rozmachem historyczne tło zasługuje na laury. Znaczna część recenzentów i czytelników mówi o podrzędności „Krawędzi wieczności” względem poprzednich tomów, wydaje mi się, że w tych osądach jest coś na rzeczy. Warto jednak podkreślić fakt, że trzecia część „Stulecia” zagarnia swoją fabułą potężny kawał czasu, czasu burzliwego, stopniowo, lecz brutalnie kształtującego rzeczywistość społeczno-polityczną zmierzającą do formy, jaką ówcześnie znamy. Czas i miejsce akcji tej gigantycznej objętościowo powieści dostosował Follett do tych rejonów globu, w których ważyły się losy ludzkości jako zbiorowości wpisanej w polityczno-ekonomiczno-społeczny kontekst, stąd też Stany Zjednoczone Ameryki, Rosja i Niemcy drugiej połowy XX wieku to fabularne przystanki, na których spotykamy Martina Luthera Kinga, Kennedy’ego, Nixona, Chruszczowa, Gorbaczowa i Honeckera, obserwujemy przesilenia na tle rasowym, falowanie komunizmu, walkę o władzę i ostateczne rozerwanie żelaznej kurtyny, wprowadzające nowy porządek w Europie. Oprócz naprawdę imponującej fabularnej rozpiętości czasowej, jaką charakteryzuje się „Krawędź wieczności”, zadziwia także fakt typowo rzemieślniczy – autorska umiejętność wplątania w sumie niewielkiej liczby fikcyjnych pierwszoplanowych bohaterów w tak różnorodne i rozległe aspekty rzeczywistości udokumentowanej historycznie oraz sposób, w jaki stykają się oni z mnóstwem postaci mających swoich sobowtórów na kartach historii.

Fenomen „Krawędzi wieczności” zasadza się na włączeniu w powieść typowo historyczną elementów thrillera, dramatu, kryminału, obyczaju, romansu. Ta koligacja konwencji literackich daje w efekcie książkę eklektyczną i bogatą, w której każdy znajdzie coś pod swój gust. Co ważne, sposób wyzyskania przez autora tworzywa fabularnego, jakim jest historia, może się podobać i budzić uznanie - szczególnie sposób wykreowania postaci istniejących naprawdę, a w powieści otrzymujących rangę schematycznych person rodem z literatury popularnej, uwikłanych w romanse i zamieszanych w iście hollywoodzkie intrygi. Choć Breżniew, Carter czy Bush jako bohaterowie pojawiają się w „Krawędzi wieczności” dość sporadycznie, pełnią ważną funkcję - swoim fabularnym istnieniem warunkują cały koloryt powieści. Mam tu na myśli szeroką panoramę społeczną, polityczną i kulturalną, na tle której rozgrywają się dramaty tak całych narodów, jak i jednostek ludzkich. Przeczytamy tu bowiem o walce aktywistów przeciw segregacji rasowej w USA, niebezpiecznych czasach zimnej wojny, zaobserwujemy narodziny rewolucji seksualnej i muzyki rockowej, powolny rozwój oraz wpływ mediów na opinię publiczną, z napięciem będziemy śledzić trudną sytuację krajów komunistycznych i żołnierzy w Wietnamie. Follett z pełnym dramatyzmem kreśli obrazy zamachu na Kennedy’ego i Martina Luthera Kinga, morderstwa na tle rasowym, akty terrorystyczne, pogrom siany przez ZOMO i Stasi. Przełomowe zapętlenia w historii są dla autora kanwą dla losów pięciu rodzin stanowiących swoiste typy – podzielony przez mur berliński klan Francków uosabia sytuację społeczną Niemiec lat 60-80, rodziny Dewarów i Jakesów to symbol czasów Kennedy’ego, Nixona i Beatlesów, rosyjska familia Dworkinów to świadkowie tryumfu i upadku komunizmu, a brytyjscy Williamsowie stanowią przykład, przez pryzmat którego spoglądamy na dość bogate społeczeństwo angielskie. Intencją Folletta było fabularne zjednoczenie tego, co wyimaginowane z przepuszczoną przez fikcję literacką prawdą historyczną. W związku z czym czytelnik dostaje do rąk książkę pod pewnymi względami niedopracowaną – rys historyczny wraz z szeroko zakrojonym tłem znacznie przewyższa swoją wartością pierwszoplanowe sylwetki i wydarzenia z nimi związane. Przewidywalność i schematyczność to określenia charakteryzujące ten wymiar powieści. W rezultacie, „Krawędź wieczności” zaludniają postaci jednowymiarowe, spłycone psychologicznie, uwikłane w dość nudne konfiguracje miłosno-erotyczne.

„Krawędź wieczności” zamyka naprawdę imponujący kawał dobrej, beletrystycznej prozy. Ken Follett wybija się tu jako wizjoner i reinterpretator historii w jej XX-wiecznym wydaniu, przywołuje i ocenia wydarzenia społeczno-polityczne, które wstrząsały światem za czasów młodości naszych dziadków, matek i ojców, z premedytacją przemycając do literatury dziejowe kataklizmy i tryumfy nieprzerwanie kształtujące wszystkie aspekty rzeczywistości. Tom zamykający monumentalną trylogię „Stulecie” zadziwia fabularnym rozmachem i rozbudowanym, historycznym tłem, lecz zawodzi niedopracowaniem wątków głównych oraz brakiem wiarygodności bohaterów, co, notabene, zazwyczaj stanowi o wartości powieści. Pomimo że polekturowe odczucia są ambiwalentne, epickość „Krawędzi wieczności” rekompensuje konstrukcyjne niedociągnięcia.

Justyna Anna Zanik