Najnowsza powieść Katarzyny Pisarzewskiej zmagać musi się z kilkoma problemami, ale wśród nich najważniejszy jest jeden. To problem oddziałujący podczas całej lektury, ani na chwilę niedający o sobie zapomnieć. Jego imię to Joanne, nazwisko – Rowling. Pozostałą część opisu można by w zasadzie pominąć, nietrudno bowiem dopowiedzieć sobie, że publikacje obu autorek koncentrują się na niemal jednakowej tematyce i że od porównań uciec nie sposób. Rzeczywiście więc przytrafia się tu zbieg okoliczności. Aby nie pozostawić wątpliwości: niefortunny, niestety, dla polskiej pisarki.

Materiały promujące książkę milczą na temat podobieństw do „Trafnego wyboru”, ograniczając się do powtarzania klasyfikacji gatunkowej: raz, że powieść psychologiczna i obyczajowa, innym razem, że obyczajowo-kryminalna. I strategia promocji, i kolejność gatunków są w pełni uzasadnione. O tym, że nie należy sobie strzelać w stopę, przywołując bestseller Rowling, mówić więcej nie trzeba, co zaś tyczy się gatunków: „Zbieg okoliczności” kryminałem zwyczajnie nie jest. To zbiorowy portret rodzin z Gosztowa, wsi położonej niedaleko Warszawy, pochylenie się nad małomiasteczkową mentalnością, trudnościami nastolatków i dorosłych. Wątek zabójstwa funkcjonuje tu na zasadzie wiarygodnego pretekstu, aby przyjrzeć się temu, co ukrywane. Sam w sobie natomiast – jako interesujący motyw powieściowy – nie potrafi się obronić. Potraktowany po macoszemu, niebudzący większych emocji, jednoznacznie świadczy o swojej drugorzędnej roli.

W książce Pisarzewskiej funkcjonariusze policji ślamazarnie brną naprzód w śledztwie, które w obliczu ich własnych problemów schodzi na dalszy plan. Zabicie zwierzęcia, człowieka, następnie upozorowane samobójstwo – nie to jest tutaj najważniejsze. Naczelne miejsce zajmuje opowieść o rodzinie, na pierwszy rzut oka zgodnej i szczęśliwej, a pod warstwą pozorów toczonej przez choroby. Są nimi nieuporządkowane sprawy z przeszłości, nieszczerość, kłamstwa, fortele, przemilczenia i nieumiejętność porozumienia się. Oprócz tego mocno zaznaczona została toksyczność wtrącającej się w życie swoich dzieci matki i fatalne skutki, do jakich może podobne zaangażowanie doprowadzić. Wszystko to dotyczy Gajdów i Burasów, a więc tych, których rodzinne spotkanie wywołuje u postronnych przemyślenia o idealnej familii. Brzmi nieźle i nawet nieźle się to czyta, szkoda jednak, że pozostałe motywy – w tym te, który miały szansę zbawiennie przyprawić książkę – otrzymały charakter pojedynczej nowinki.

Bo margines zainteresowania Pisarzewskiej dotyczy spraw takich jak podklasa społeczna, struktury w grupach nastolatków i różnego rodzaju patologie, lecz są to wątki tak mało rozwinięte, że trudno byłoby je nawet postawić obok wnikliwych obserwacji Rowling. To zresztą zasadnicza różnica między społeczną panoramą autorki „Harry’ego Pottera” a psychologiczno-obyczajową bądź obyczajowo-kryminalną powieścią o naszym rodzimym podwórku – Pisarzewska chwyta się wielu tematów, ale pielęgnuje tylko te związane z rodzinami Gajdów i Burasów. W konsekwencji powstała historia obiecująca opis całej wsi, historia z mnóstwem podobieństw do „Trafnego wyboru”, ale jednocześnie nieznośnie broniącą się przed tym, by skonfrontować ze sobą realia angielskie i polskie. To już wolałabym pójść na całość z podobieństwami. Być może wówczas „Zbieg okoliczności” nie byłby tak bezbarwny jak w swojej obecnej postaci.

Sylwia Kluczewska