Świat, w którym żyjemy jest względnie bezpieczny. Nie żyjemy w ciągłym strachu przed wywiezieniem, bombardowaniem czy śmiercią spowodowaną konfliktem zbrojnym. Napisałam jednak „względnie”, ponieważ wciąż gdzieś dalej lub bliżej nas giną ludzie, których śmierć nie nastąpiła wskutek choroby, ani tym bardziej nie była nieubłaganą lecz naturalną konsekwencją życia. Wciąż toczą się konflikty - mniejsze lub większe. Ludzie jako jednostki wciąż są poniżani i oceniani ze względu na rasę, wyznanie czy poglądy polityczne. Tolerancja pnie się w górę, jednak jest to proces nadal zbyt powolny, aby człowiek był dla drugiego człowieka jedynie wartością dodatnią.

W podręcznikach do historii, w powieściach historycznych czy w opowieściach ludzi poznamy dokładne daty. Poznamy niektóre nazwiska i przybliżoną liczbę ofiar. Poznamy nazwy miejscowości i wydarzenia, które je zmieniły lub zrównały z ziemią. Nigdzie jednak nie usłyszymy krzyku. Żadna książka nie zacytuje nam z dokładnością do każdej łzy płaczu, który rozlegał się po stracie syna, żony, brata. Nawet jeśli nasza empatia wykracza poza przeciętną, nawet jeśli zdolność współodczuwania jest dla nas ważniejsza niż wszystko inne, nigdy nie zrozumiemy tego, co czuli ludzie podczas wojny. Jest bowiem taki ból. Jest taki strach i są takie łzy. Jest taka rozpacz i taka bezsilność, której człowiek nie potrafi sobie wyobrazić ani zrozumieć dopóki nie będzie ona jego udziałem. I miejmy nadzieje, że nikt nigdy nie będzie już tego w stanie zrozumieć.

Julie Orringer już jako dorosła kobieta wysłuchała opowieści swoich dziadków. Dziadków, którzy przeżyli wojnę i borykali się ze wszystkimi jej najstraszniejszymi aspektami. Znali oni rzeczywistość węgierskich obozów pracy i wiedzieli, co znaczy utrata dawnego życia i to, jak bardzo nierealne wydawało się ono po wybuchu wojny. Dzięki temu „Niewidzialny most” to powieść dokładna i szczegółowa. Dzięki temu też, jest to opowieść niezwykle poruszająca i wwiercająca się we wszystkie zakamarki umysłu czytelnika. Orringer przygotowała się do jej napisania solidnie i rzetelnie, między innymi dzięki stypendium National Endowment for the Arts. Odbyła podróż na Węgry, gdzie w Budapeszcie zapoznała się z materiałami zgromadzonymi w Państwowym Archiwum Żydowskim. To wszystko - opowieść dziadków, fakty spisane czarno na białym i historia, której echa wciąż pobrzmiewają między starymi budynkami - złożyło się na napisanie „Niewidzialnego mostu”. Powieści o wojnie, miłości            i niezwykłej sile. Powieści, jakich wiele? - zapytacie. - Nie - odpowiem. - Bo nie ma jednego worka, do której wrzuca się podobne tragedie i wspomnienia. Bo każda tragedia jest historią jednostki, niezaprzeczalnego indywidualnego istnienia ludzkiego, tak jak my oddychającego i odczuwającego.

„Niewidzialny most” to przede wszystkim historia Andrasa, który otrzymuje stypendium od budapesztańskiego stowarzyszenia Żydów Izraelita Hitkӧység i wyjeżdża z Węgier  na studia architektoniczne do Paryża. Utalentowany młodzieniec ma także misję specjalną - ma zawieźć paczkę dla syna pewnej kobiety poznanej przypadkiem w Budapeszcie, który również przebywa w Paryżu, a także list od matki tejże kobiety, dla tajemniczego adresata             o inicjałach C.M. We Francji Andras boryka się z biedą i głodem, a także z prześladowaniami Żydów na swojej uczelni, która ma spełnić marzenie chłopaka o staniu się wybitnym architektem. Z dala od rodzinnego domu nasz bohater zawiązuje przyjaźnie, które wystawione zostaną na niejedną próbę, zakochuje się do szaleństwa w kobiecie, która okazuje się tajemniczym adresatem listu, który wiózł ze sobą z Budapesztu, a także poznaje smak pierwszych sukcesów i porażek związanych ze studiami.

Ukochana Klara jest starsza od Andrasa i już samo to staje się pierwszą przeszkodą na drodze ich związku. Jakby tego było mało, okazuje się też, że kobieta skrywa tajemnicę, której korzenie sięgają jej młodzieńczych lat spędzonych na Węgrzech. Zakochani różnią się od siebie pod wieloma względami, a niektóre z nich są czysto materialne, jak choćby status społeczny. Andras Lévi jest bowiem biednym studentem ledwo wiążącym koniec z końcem, imającym się wszelkich prac i pijącym herbatę w słoiku zamiast w, będącej zbytkiem luksusu, filiżance. Klara natomiast to wywodząca się z wysoko postawionej, majętnej rodziny nauczycielka baletu. Na drodze do szczęścia tej dziwnej pary stoi także córka Klary, która sprawia wrażenie jakby urodziła się tylko po to, aby szydzić z innych i nie dopuszczać do choćby cienia uśmiechu na ich twarzach.

Choć powieść dzieli się na pięć części, to trudno będzie uniknąć czytelnikom podziału umownego, na dwie części. Pierwsza z nich będzie opisywać wydarzenia omówione powyżej, druga natomiast obejmie czasy wojny. To właśnie w drugiej części powieści wejdzie na scenę metafora, która dała tytuł powieści Orringer. „Niewidzialny most” to oczywiście nawiązanie do kierunku studiów i zamiłowania głównego bohatera, jest jednak czymś, co patronować ma nie tylko tej powieści, ale wszystkim rozłąkom i tęsknotom. Niewidzialny most to konstrukcja najbardziej trwała i stabilna. To więzi międzyludzkie, których nie jest w stanie wyplenić żadna wojna i żaden fanatyk. Żaden reżim, żadna okupacja, ani żadna chora idea nigdy nie będą potrafiły zniszczyć niewidzialnych przęseł, filarów ani podpór, które łączą nas z ukochanymi ludźmi, które dają nam siłę niezbędną do przetrwania najsroższych mrozów, największych upokorzeń i najciemniejszych nocy.

Mosty to coś, co pozwala nam pokonywać przeszkody. Wznoszone są przez ludzi i dla ludzi. Łączą jeden brzeg z drugim, aby zapewnić bezpieczną przeprawę. Andras jest architektem. Może nie na papierku, bo wojna nie pozwoliła mu dokończyć studiów, ale jego dusza jest duszą architekta. W wyobraźni projektuje dom, w którym zamieszka jego rodzina, w wyobraźni stawia ściany swojego biura i w wyobraźni wznosi most, który połączy go z tymi, od których los oddalił go o setki kilometrów. Niewidzialne mosty to te budowle, do których budowy potrzebna jest jedynie miłość.

Powieść Julie Orringer porusza bardzo trudne sprawy. Ukazuje wojnę od najgorszej strony, nie bojąc się wtłoczyć na kartki papieru smrodu, chorób i ludzkich słabości. Nie brak w niej aspektów czysto fizjologicznych, które dla robotników przymusowych musiały być niewiarygodną udręką. Pokazuje wojnę i kwestię żydowską na Węgrzech, a więc od strony stosunkowo mało znanej szerszemu gronu. Orringer niejednokrotnie wprawia czytelnika w osłupienie i szok. Podjudza jego bunt i protest. Strona po stronie formuje ciężką, gigantyczną kulę nie do przełknięcia, którą czytelnik jednak musi przełknąć. Choć powieść jest tylko fragmentarycznie zbudowana z opowieści jej dziadków, to babcia autorki po lekturze „Niewidzialnego mostu” słusznie zauważyła: Wszystko co dzieje się w tej powieści komuś się wydarzyło, jeśli nie nam to komuś innemu.*

Wszyscy jesteśmy tacy sami. Nasze skóry, choć mogą różnić się kolorem są tak samo skonstruowane i służą tym samym celom. Choć wierzymy w różnych bogów, choć możemy w nich nie wierzyć w ogóle - wszyscy rodzimy się i umieramy tak samo. Choć próg bólu u każdego człowieka jest inny, to nie jest on jednak uzależniony ani od pochodzenia naszych rodziców, ani od wiary, którą zdecydujemy się wyznawać. Nasze umysły kształtowane są przez Tu i Teraz, a nie przez coś, na co nie mieliśmy wpływu.

„Niewidzialny most” to bardzo dobrze napisana powieść o tym wszystkim, co kiedyś działo się za sprawą ludzi. Styl Orringer często wspomaga się metaforami, które jednak są dodatkowym plusem powieści. Daleko im do sztucznej patetyczności i nudy, bardzo zgrabnie przetykają natomiast kolejne zdania tworzące ponad siedemset stron „Niewidzialnego mostu”.

Jeśli nie boicie się więc nieco grubszych książek, jeśli prawda, choćby najbardziej okrutna nie jest dla Was pojęciem obcym, sięgnijcie po tę powieść. Każdy jej kolejny czytelnik zbuduje niewidzialny most między sobą a pisarką, który z kolei łączyć się będzie z mostem łączącym Orringer i jej dziadków. Ta sieć mostów, która powstanie, będzie natomiast świadectwem tego, że każde okrucieństwo kiedyś się kończy, prawda nie zostaje pogrzebana, a nadzieja na lepszy świat znajduje się już na drugim brzegu.

* Cytat zaczerpnięty z wywiadu przeprowadzonego z Julie Orringer.

Sylwia Sekret