Choć wydawnictwo Powergraph kojarzone jest gównie z fantastyką, w ukazującej się pod tym szyldem serii Kontrapunkty znaleźć można tytuły wymykająca się sztywnej klasyfikacji gatunkowej. „I dusza moja” Michała Cetnarowskiego, jako thriller psychologiczny z silnymi naleciałościami powieści obyczajowej w postaci komentarza do współczesnopolskich zagadnień społecznie istotnych i delikatną nutą nadrealizmu, bardzo dobrze wpasowuje się w to założenie.

Książkę można podzielić na dwie dość wyraźnie części. W pierwszej, stanowiącej około połowę jej objętości, trzecioosobowy narrator przybliża czytelnikowi bohaterów, których losy w mniej lub bardziej bezpośredni sposób splotą się wokół tego, co jest jednocześnie najbardziej jaskrawym punktem książki i pretekstem pozwalającym zapełnić ją zasadniczą treścią – strzelaniny w szkole. Fabuła nie koncentruje się jednak, jak można by się spodziewać, na poszukiwaniu sprawców lub poznawaniu kierujących nimi motywów – te zagadnienia zostały praktycznie pominięte. Ważne są emocje nastoletniej uczennicy, jej ojca, młodej nauczycielki, policjanta i dziennikarza, przemiany, które w nich zachodzą. A także droga, którą wieść o tragedii dociera do ich umysłów oraz reakcje, jakie wyzwala. Temu głównie poświęcono drugą część książki.

Każdy z bohaterów zostaje w tej niedługiej przecież powieści przedstawiony w sposób czyniący zeń osobę z krwi i kości. Jest to możliwe dzięki zabiegowi, którym posłużył się autor, polegającym na budowaniu postaci w oparciu o szkielet złożony z archetypów, czasem wręcz stereotypów, eksponujący pojedyncze, acz bardzo wyraziste cechy charakteru. Jednocześnie wszyscy pojawiający się w „I dusza moja” bohaterowie są po prostu zwyczajni, przez co czytelnik spotykający takich ludzi na co dzień na ulicy jest w stanie bez trudu zanimować ich w swej wyobraźni. Wioleta to nastolatka, jakich wiele na szkolnych korytarzach w każdym ogólniaku, dziesiątki szarych i zmęczonych życiem Jerzych okupują kolejki w urzędach pracy i snują się z jednej rozmowy kwalifikacyjnej na kolejną, młodą idealistkę z „powołaniem” w typie Ewy, wciąż jeszcze usiłującą ignorować to, iż świat uparcie nie chce grać według jej reguł spotkać można w niejednym pokoju nauczycielskim. Adam to dokładnie ten antypatyczny typek, który wizualizuje się w głowie na dźwięk słowa „karierowicz”, z kolei Paweł należy do grona rozczarowanych realiami młodzieńców mogących się pochwalić tytułem magistra jakiegoś „nieprzyszłościowego” kierunku.

Taki sposób kreacji bohaterów sygnalizuje kolejne zadanie, jakiego podjął się autor – odmalowanie wizji współczesnej Polski widzianej oczyma przedstawicieli klasy średniej, mieszkańców małych, tak do siebie podobnych w swej bylejakości miasteczek. Cetnarowski nie porywa się na jednoznaczną ocenę realiów, w których osadza swą opowieść, a jedynie przedstawia je w przerysowanej i uwypuklającej problematyczne zjawiska formie. W książce naświetlane są więc takie kwestie jak brak szczerego dialogu w rodzinie, brutalne i rozczarowujące zasady funkcjonowania rynku pracy, nieudolność systemu edukacji, trupy poprzedniego ustroju politycznego pochowane w szafach w placówkach sektora publicznego.

A gdyby szarość ludzkich żywotów upchanych warstwowo w pogierkowskich blokach z wielkiej płyty była niedostatecznie przygnębiająca, Cetnarowski jako tło dla opisywanych wydarzeń wybrał jeden z tych najpaskudniejszych dni w roku, kiedy to biel śniegu nie przełamuje już ponurych barw, ale światu wciąż jeszcze niespieszno, by zbudzić się do życia.

Autor nie koncentruje się jednak wyłącznie na dniu dzisiejszym, często wykorzystując starszych wiekiem bohaterów jako pretekst do wplatania w fabułę opowieści z czasów PRL-u, ówczesnych miejskich legend czy ukazywania przemian, jakie zaszły w kraju pomiędzy rokiem 1989 a obecnym.

Bohaterów, choć są tak różni od siebie, łączy jedno – zwyczaj częstego rozmyślania o tym, co ich ukształtowało, próby odnalezienia i analizy punktów zwrotnych, które doprowadziły ich do miejsc, w których się obecnie znajdują. Dlatego też Cetnarowki stawia przed nimi kamień milowy i każe się z nim zmierzyć, niektórym wręcz wkładając do głowy świadomość, że po szkolnej strzelaninie nic już nie będzie takie jak dawniej.

„I dusza moja” nie jest powieścią bazującą na taniej sensacji, mimo poruszania tematyki szokującej i przekraczającej granice ludzkiego pojmowania. Choć zastosowane uproszczenia i przejaskrawienia potrafią zmęczyć, a „problemy współczesnej Polski” to temat eksploatowany do znudzenia i odpychający swą prozaicznością (co może dać w kość szczególnie tym, którzy sięgną po powieść z nadzieją, że oto mają do czynienia z prozą przynajmniej w pewnym stopniu fantastyczną), omawiana książka to kawał mocnej literatury, nie tylko trzymającej w napięciu, ale i skłaniającej do refleksji, pełnokrwistej, a przy tym emocjonalnej. Jak już się rzekło – mieszanka, której nie da się łatwo zaszufladkować.

Agata Rugor