Książka cenionego gdańskiego mediewisty jest dobrym przykładem na to, jak należy pisać o historii. Czytelnik otrzymuje tu zasób bardzo rzetelnych informacji podanych w sposób atrakcyjny literacko (choć bez "fajerwerków"). Przystępnie wyjaśnione tło "rzezi gdańskiej" nakłada się na sprawnie nakreślony obraz społeczności zamieszkującej Gdańsk u progu XIV wieku. Dowiadujemy się zatem wiele na temat tego jak wyglądał gdański gród i jakimi profesjami trudnili się jego mieszkańcy. Znaleźć możemy całkiem sporo informacji związanych z lokalizacją opisywanych wydarzeń, stąd może to być cenna lektura dla mieszkańców Gdańska i miłośników jego dziejów. Jest to zarazem praca rasowego historyka, a więc nie ma tu próby powiązania tamtych wydarzeń z całą serią krzyżackich okrucieństw, a tym samym niejako wkomponowania jej w dzieje procesu, którego zwieńczeniem w naszej tradycji bywa...II Wojna Światowa. Na samym wstępie otrzymujemy więc zestaw problemów związanych choćby z liczbą ofiar, która - jak to zwykle bywa - przez jednych jest zawyżana, przez innych zaniżana. Niegdyś mówiło się o 10 tys. Dziś już wiadomo, że było ich znacznie mniej, gdyż taka ilość znacząco przekraczałaby liczbę mieszkańców średniowiecznego miasta. Wielu z nas pamięta okoliczności, w jakich Władysław Łokietek zaprosił Krzyżaków do Gdańska (chodziło o przegnanie stamtąd Brandenburczyków),zapewne niewielu jednak wie o tajnej umowie zawartej przez Łokietka i sędziego Boguszę, na mocy której rycerze zakonni mieli zająć tylko część zamku, w pozostałej zaś nadal przebywać miały siły polskie. Ze względu na wspomniany tu tajny charakter umowa stała się bazą dla dalszych nieporozumień między stronami polską i krzyżacką, po części krwawo rozstrzygniętych. Podobnie zapewne niewielu znany jest fakt, że ofiarami dalszych krzyżackich okrucieństw padali zazwyczaj mieszczanie, z których większość była pochodzenia niemieckiego i popierała Brandenburczyków. Nie była to więc akcja wymierzona w ludność polską, który to charakter miały działania późniejsze, takie jak zajęcie grodów w Tczewie i Świeciu. Interesujące są też uwagi na temat związków tradycji pruskiej (i niemieckiej) z Zakonem Krzyżackim. Wielu z nas pamięta słowa Heinricha Himmlera o "starym teutońskim szlaku na wschód", warto jednak wiedzieć i o tym, że popularność krzyżackiego "mitu" w Niemczech zaistniała dopiero od XIX wieku. W latach wcześniejszych źródłem tożsamości Niemców było ich luterańskie, ewangelickie dziedzictwo, sam zaś Zakon postrzegano raczej jako związany z kulturą rzymskokatolicką. Także i obecni Niemcy, a przynajmniej ci spośród nich, dla których historia i tożsamość nadal są istotne, myślą o sobie raczej jako o "spadkobiercach Lutra", aniżeli ideowych pobratymcach Zakonu Krzyżackiego. Podczas mojej dość już odległej w czasie wizyty w Muzeum Historii Niemiec w Berlinie zauważyłem jak niewiele miejsca zajmował w nim Zakon, podczas gdy pamiątki związane z tradycją reformacyjną (w tym słynne karykatury ośmieszające papieża i katolicki kler)nagromadzone były w ilościach wręcz hurtowych. Wynika z tego, że w naszej tradycji Krzyżacy pełnią rolę dużo ważniejszą, niż w świadomości historycznej naszych zachodnich sąsiadów.

Książka cenionego gdańskiego mediewisty jest dobrym przykładem na to, jak należy pisać o historii. Czytelnik otrzymuje tu zasób bardzo rzetelnych informacji podanych w sposób atrakcyjny literacko (choć bez "fajerwerków"). Przystępnie wyjaśnione tło "rzezi gdańskiej" nakłada się na sprawnie nakreślony obraz społeczności zamieszkującej Gdańsk u progu XIV wieku. Dowiadujemy...