„Dzieciństwo Jezusa” to najlepszy dowód na to, że John M. Coetzee w 10 lat po otrzymaniu literackiej nagrody Nobla nie spoczął na laurach. Wręcz przeciwnie - jako pisarz prezentuje świetną formę. W 2003 roku został doceniony za „intelektualną szczerość” oraz za „jasne rozróżnienie dobra od zła”, a teraz jego proza emanuje spokojem i tajemniczością. Pozwala to snuć wnioski, że Coetzee jest jak wino, im straszy tym lepszy.

Wszystko zaczyna się w Novilli

Novilla to rzeczywistość z pogranicza snu i jawy (która nawiasem mówiąc z pewnością spodobałoby się F. Kafce). Ludzie przybywają tu na łodzi, po czym spędzają kilka tygodni w obozie dla przesiedleńców aż stają się pełnoprawnymi obywatelami miasta. Taki los spotyka wszystkich mieszkańców tego miejsca, którego próżno szukać na mapie (co najwyżej w wyobraźni). Wyczuwalny dystans determinuje tu relacje międzyludzkie. Nie jada się tam mięsa, a na wszelkie wzmianki o potrzebach cielesnych mężczyźni i kobiety oblewają się rumieńcem. Wydaje się, że bardziej interesują ich filozoficzne dysputy – w tym prym wiodą szczególnie robotnicy portowi. Novilla to jednak przede wszystkim początek nowego życia a koniec starego.

Taki świat stoi u stóp nowoprzybyłych: 5-letniego Davida oraz jego opiekuna Simona. Przybyłem tu, aby doprowadzić to dziecko do jego matki, konsekwentnie powtarza Simon. Zważywszy na to, że nic o niej nie wie zakrawa to na cud, by mógł ją odnaleźć. Ale jak nie spodziewać się cudów w książce o takim tytule?

Najbardziej tajemniczy jest oczywiście David. Sam tytuł sugeruje dobitnie w jakich kategoriach należy go postrzegać. Sprawa jednak nie jest tak oczywista jak się wydaje. Coetzee wykreował Davida na postać wieloznaczną – w jednej chwili jest rozpieszczonym malcem, a w drugiej mówi jak natchniony. Z całą pewnością można o nim powiedzieć, że żyje we własnym świecie. W powieści występują też inne wyraźne analogie pomiędzy bohaterami, wydarzeniami a motywami biblijnymi.

Choć to David jest sercem powieści to jej sumieniem na pewno jest Simon. Z czasem staje się on przewodnikiem zarówno dla Davida, jak i dla nas. Porusza wszystkie ważne tematy, prowokuje dyskusje, wskazuje na granice między dobrem i złem. Jednocześnie Simon utożsamia wszystko to co ludzkie i znajome. [Ludzie z Novilli] nie mają żadnych potajemnych tęsknot, nie kusi ich inny rodzaj życia. Tylko on jest odmieńcem, tylko jemu czegoś brakuje. Co z nim jest nie tak? Czy chodzi po prostu o stary sposób myślenia i odczuwania, który jeszcze w nim nie umarł, który jednak kopie i rzuca się w przedśmiertnych drgawkach?

„Dzieciństwo Jezusa” z całym swoim zapleczem pełnym analogii i aluzji daje szerokie pole do własnych interpretacji. W tym specyficznym świecie przeważają pytania nad odpowiedziami, a wskazówki do jego odczytania i odkrycia rozsiane są po całej książce. Ponadto Coetzee przy użyciu nader skromnych środków podaje prozę aż gęstą od filozofii. Jedynym niebezpieczeństwem jest nadinterpretacja. Warto pamiętać, że najlepsze rozwiązania to z reguły te najprostsze.

Anna Aniszczenko

Cytaty za: „Dzieciństwo Jezusa”, J.M. Coetzee, wyd. Znak, 2013 r.