Wydawać by się mogło, że wszystko, co napisał zmarły dwadzieścia dziewięć lat temu wielki Cortázar, zostało już opublikowane. Jednakże, jak to czasem bywa w zawiłych ścieżkach przeznaczenia i literatury, ponad dwadzieścia lat po śmierci pisarza, jednego z ojców realizmu magicznego, okazało się, że jest inaczej. Jak za dotknięciem różdżki magii realistycznej, wdowa po pisarzu otworzyła mimochodem przed jednym ze znawców twórczości jej męża przepełnioną szufladę, ukrytą w którymś z zakamarków paryskiego mieszkania. Okazała się ona być swego rodzaju ukrytym skarbem, pełnym kartek o różnym kolorze i rozmiarze, zawierającym teksty w większości niepublikowane i nieznane. W momencie, gdy to się stało tomy dzieł zebranych pisarza były już w połowie opracowane, a teksty w nich zawarte uzupełniono notkami i przypisami powstałymi z notatek znalezionych po śmierci ich autora. Odkryte w komodzie inedita okazały się jednak tak różnorodne gatunkowo, chronologicznie i treściowo, że zdecydowano się wydać je jako osobny tom. Powstał w ten sposób spory wolumin o objętości czterystu pięćdziesięciu stron, polskie wydanie jest zaś wyborem tych tekstów i zawiera stron trzysta sześćdziesiąt siedem.

Przyszłość moich albo cudzych książek jest mi całkowicie obojętna. (...) Prawdziwym pisarzem jest ten, kto pisząc napina wewnętrzny łuk, a potem odwiesza go na gwoździu i wychodzi na wino z przyjaciółmi. Strzała przecina już powietrze i albo dosięgnie celu, albo nie. Tylko głupcy mogą chcieć zmieniać jej bieg albo pędzić za nią, by za pomocą dodatkowych popchnięć skierować ją ku wieczności i międzynarodowym wydaniom*. Pisząc te słowa Wielki Kronopio z pewnością nie wyobrażał sobie, jak będzie wyglądał rynek książki i zasady nim rządzące za kilka dekad a także jaki będzie los jego własnych dzieł w momencie, gdy napinającego łuk nie będzie już po tej stronie lustra. Przytoczone słowa zarazem świetnie oddają stosunek pisarza do własnej twórczości i życia jako takiego. Wydaje się, że pisanie było dla niego sposobem na zrozumienie i ogarnięcie świata, takiego jakim go odbierał oraz związanych z nim refleksji i emocji. Liczne wątki autobiograficzne nie były rodzajem ozdobników czy sposobem realizacji potrzeb narcystycznych, ale stanowiły naturalny styl życia pisarza, w którym pisanie i czytanie były potrzebami organicznymi, co świetnie oddane zostało w zamieszczonym w tomie nigdy niepublikowanym wstępie do tomu zebranych opowiadań pisarza. We wstępie tym twórca przytacza pewne wspomnienie z Hiszpanii, które, nawiasem mówiąc, polecam wszystkim czcicielom książki jako cennego przedmiotu a także miłośnikom liberatury. Zainteresowanych odsyłam do tekstu, mnie samą zaś uderzył fragment zdania: (...) odkryliśmy, że jeszcze w hotelu skończyły nam się książki** (...), po którym następuje bardzo ciekawa i malarska niemal dalsza część opowieści. Pisarz z żoną odkrywszy, że skończyły się książki, tak jak odkrywa się, że skończył się inne produkty PIERWSZEJ POTRZEBY jak chleb, mleko, kawa lub papierosy, podejmują niezwłocznie działania zmierzające do zaspokojenia tej, fizjologicznej nieomal, potrzeby, a czytelnik dostępuje przyjemności śledzenia tegoż procederu zaspokajając jednocześnie lekturą tę samą potrzebę (o ile takową posiada).

Liczne zawarte w woluminie opowiadania, eseje czy fragmenty stanowią nawiązania, alternatywne wersje czy rozszerzenia napisanych wcześniej utworów. Odnajdujemy znajomych bohaterów, jak Łukasz, zanurzamy się w znajome światy kronopiów i famów, błądzimy ścieżkami paryskich bohaterów „Gry w klasy”. Genialna opowieść szkatułkowo-labiryntowa „Sekwencje” przywodzi na myśl opublikowaną wiele lat temu w zbiorze opowiadań „Ciągłość parków”, a zaskakujące wiersze otwierają drzwi do nowych światów wrażliwości. A wszystko okraszone jest cortazarowską czułą obserwacją, zdziwieniem oczywistością oraz umiejętnością wyłowienia metafizyki w najbardziej banalnym z pozoru szczególe codzienności. Urzeka cudownie fatalistyczny „Rękopis znaleziony obok ręki”, rozbraja „Wiara w Trzecim Świecie”, wzrusza „Inny Narcyz”, a także zaskakują dwa akcenty polskie: „Na rzecz dwujęzyczności” oraz „Polska i Salwador: litery wielkie i małe”. Dla mnie kwintesencją tego tomu pozostanie jednak (zapewne tylko do czasu ponownej lektury tego tytułu) króciutki wiersz „To, co lubię w twoim ciele”. Mistrzostwo tego argentyńskiego autora, angażującego się również w politykę i żądającego sprawiedliwości i godnego życia dla mieszkańców Ameryki Łacińskiej, wydaje się leżeć w umiejętności przemienienia nieudanej rzeczywistości w dobre wspomnienie, które – jak mówią jego przyjaciele – jest więcej warte od rzeczywistości, a na pewno jest od niej trwalsze i piękniejsze. Pamiętając więc o słowach Borgesa, że ostateczne wydanie jest zwrotem pasującym jedynie do teologii lub znużenia***, czekamy na wydania kolejnych nieuporządkowanych skarbów ukrytych w kolejnych zakurzonych, przepastnych komodach, szufladach i szafkach, których – co oczywiste – pełne jest mieszkanie każdego z kronopiów, zapewne zatem również największego z nich.

Jowita Marzec

* J. Cortázar, Niespodziewane stronice, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2013, s. 251-252
** Tamże, s. 213
*** Tamże, s. 20