Niemiecką popularną perspektywę wojenną i rozumienie faszyzmu poddawały modyfikacji kilka dekad temu poczytne książki Hansa Hellmuta Kirsta. Bestsellerem czytelniczym stała się jego trylogia "08/15" wydana w okresie 1954-1955. Po latach sam autor dopisał kolejne dwa tomy (jeden poprzedzający trylogię, drugi następujący po niej). Opiniowana edycja zawiera klasyczny, trzytomowy trzon z poprawnymi, zgodnie z pierwotnymi intencjami autora, tytułami kolejnych części odnoszącymi się wprost do głównego bohatera - artylerzysty Wehrmachtu Herberta Ascha.

"08/15" to mikrokosmos relacji służbowych, wewnątrz którego toczy się życie jak w mrowisku, a który Kirst pokazał świetnie. Są cwaniacy, sadyści, służbiści i przerażeni poborowi z 'łapanki'. Wszystko odmalowane realistycznie, choć skupione na warstwie dość powierzchownej, tak na miarę życia koszarowego. To męska lektura z typowymi niewybrednymi żartami słownymi, których dużo w każdym wojsku. Ponieważ powieść jest oszczędna w opisy cierpień czy w ogóle w epatowanie wojennymi potwornościami, można ją polecić szerokiemu gronu czytelników. Moja średnia ocena ogólna dzieła Kirsta, to wynik przyjętej przez niego formy prowadzenia narracji i ostatecznego wykreowanego obrazu codzienności wojennej.

Chyba najlepiej realia zostały odmalowane w tomie pierwszym, gdzie wszystkie patologie podległości obserwujemy poprzez codzienność garnizonu, gdzieś w Niemczech przed wybuchem wojny. Nękanie podwładnych, cynizm i oportunizm odmalował Kirts dobrze budując nieuchronne napięcie miedzy bohaterem Ashem a sadystycznym Schultzem. Ta konfrontacja, stanowiąca oś narracji, zmierzała do ostatecznej rozgrywki 'testosteronowej', która okazała się dość zaskakująca. Drugi tom, mniej ciekawy, to wiosna 1942 i front wschodni. Część bohaterów, po awansach, pokazana została w przewidywalnych, bo charakterologicznie znanych z tomu pierwszego, sytuacjach. 'Świnie w ludzkiej skórze' pozostały nimi, podobnie sobą pozostali 'trzymający fason', starając się zachować resztki godności. Analogiczną przewidywalność, w warstwie postaw żołnierzy, dostajemy w tomie trzecim, gdzie bohaterów obserwujemy wiosną 1945. Dodatkowo dochodzi czynnik ostatecznego rozliczenia z ideałami czy zawiedzionymi marzeniami o wielkości. Pewnej świeżości trylogii dodaje opisana tu niejednoznaczna postawa wobec zbliżających się aliantów. Dyskusję nad 'kolaboracją' z Amerykanami, ogólnym rozliczeniem ze stopnia uległości wobec ideologii nazizmu czy zwykłą ludzką uczciwością, Kirst dotknął zachowawczo, pozostawiając czytelnikowi wiele kwestii do rozważenia we własnym sumieniu. To odbiorca ostatecznie musi z całej historii zbudować sobie stanowisko, postawić siebie w roli adwokata i sądu.

Książka Kirsta z perspektywy ponad 60-ciu lat od wydania, wydaje się głównie ciekawym zjawiskiem socjologicznym stanu powojennych Niemiec, nastrojów i potrzeb zwykłych obywateli. Nie jest to dzieło wybitne literacko. "08/15" jest o oczko wyżej od średniego czytadła (co nie jest pejoratywną oceną). Mój główny zarzut dotyczy 'niskiej gęstości' ważnych treści. Przeczytałem te 1000 stron i niewiele ciekawych myśli udało się wyłapać. Kirst w sposób zamierzony pozbawił trylogię własnej narracyjnej warstwy. Skupił się na nakreśleniu rysów charakterologicznych bohaterów poprzez dialogi i opisy wielu frontowych sytuacji. Stąd brakowało mi pewnej odautorskiej głębi, jaśniejszego odniesienia się do potworności. Zamierzenie był zapewne proste i intencjonalne - trylogia miała pokazać codzienności Wehrmachtu pozostawiając wnioski czytelnikom. To udało się dobrze. Niestety od "8/15" sam oczekiwałem więcej. Zdecydowanie wnikliwiej, a przez to ciekawiej absurdy wojny pokazał "Paragraf 22", czy bardziej popularny "Król szczurów".

Według mnie, da się wyczuć u Kirsta jakieś sedno potrzeby rozliczenia Wehrmachtu z okropnościami wojny. Autor, jako żołnierz od czasów Reichswery, w chwili pisania powieści był wstrzemięźliwym optymistą, czuł obowiązek odnowy moralnej powojennych Niemiec, czemu dał wyraz na sam koniec tomu drugiego, w dialogu (str. 675):

"- Dla takich Niemiec umierać nie chcę - powiedział ogniomistrz Asch.
- Kto cię o to pyta? - chciał wiedzieć Kowalski.
- Muszą być inne Niemcy, dla których warto będzie umrzeć.
- Człowieku - powiedział Kowalski. - Może nawet powstaną kiedyś Niemcy, w których przyjemnie i zabawnie będzie żyć!"

Książkę polecam bez emfazy, jako ciekawe studium patologii wojskowych, które są w miarę uniwersalne. Dla osób dalekich od wojskowości, może być ciekawe prześledzenie pewnych hermetycznych koszarowych realiów ze specyficznym słownictwem i nieuchronną sztywnością wbitych w mundur mężczyzn. Szkoda, że całość jest napisana dość rozwlekle i przewidywalnie. W wersji 300-400 stronnicowej, powieść wypadłaby atrakcyjniej.

Niemiecką popularną perspektywę wojenną i rozumienie faszyzmu poddawały modyfikacji kilka dekad temu poczytne książki Hansa Hellmuta Kirsta. Bestsellerem czytelniczym stała się jego trylogia "08/15" wydana w okresie 1954-1955. Po latach sam autor dopisał kolejne dwa tomy (jeden poprzedzający trylogię, drugi następujący po niej). Opiniowana edycja zawiera klasyczny,...