Faktem jednak jest, że podobnie jak miliony innych ludzi, sięgając po jakieś produkty na półce w sklepie rzadko mam dylematy moralne. Człowiek kieruje się zasadniczo dwoma motywami: czy go na dany produkt stać, czyli ekonomią oraz czy produkt jest/wydaje się być zdrowy i smaczny. Tymczasem chrupiąc w niedzielę schaboszczaka czy kiełbaski z grilla nie tylko jesteśmy współwinni śmierci jakiegoś zwierzaka, ale być może też jesteśmy współwinni jego niesłychanych cierpień. Ale książka Singera i Masona nie jest jedynie protestem przeciwko przemysłowej hodowli różnych zwierząt. To już Singer wyraził w swoim pierwszym manifeście, w „Wyzwoleniu zwierząt”. Tutaj Singer trochę złagodniał. Owszem, ocenia, ale jednocześnie nie potępia w pień i stara się zrozumieć motywy, którymi się kierują ludzie w swoich kulinarnych poszukiwaniach. Pokazuje różne strony etycznych skutków buszowania w supermarketach. Choć generalnie oskarża mięsożerców o przyczynianie się do cierpień zwierząt w skutek preferencji kulinarnych to pokazuje jednak, że na wegetarian i wegan również mogą czyhać etyczne pułapki. Bo jeśli nawet zrezygnujemy z mięsa, trudno przecież tak zupełnie zrezygnować z nabiału. Mleko czy jaja są w ciastach, makaronach, słodyczach, lodach… Nawet gdybyśmy całkowicie przeszli na jarską dietę może się okazać, że w pewnych okolicznościach możemy przyczyniać się do degradacji środowiska naturalnego w skali globalnej czy eksploatacji całkiem sporych grup ludzi. Autorzy pokazują, że produkcja każdej żywności może wiązać się z różnorodnymi problemami etycznymi i nie zawsze ślepe schlebianie idei „Jedz organicznie” lub „Jedz lokalnie” przyniesie pozytywny etyczny skutek.
Singer wyraźnie pokazuje, że nasze wybory etyczne muszą być osadzone w kontekście miejsca i czasu, o czym wielu aktywistów „antyschabowych” zapomina. Nie zawsze to, co dobre i słuszne w danej sytuacji będzie takie samo w innej. Nie jest to żaden relatywizm moralny. „Bądź weganinem, chyba że okoliczności, w których się znalazłeś, uniemożliwiają ci odpowiednie odżywianie wyłącznie produktami roślinnymi”. To słowa autorów, które powinno się zapisać złotymi zgłoskami. Niejednokrotnie autorzy pokazują, że mogą zaistnieć sytuacje, kiedy zbyt rygorystyczna chęć sprostania swoim (wegańskim) ideałom być może i przyczyni się do zmniejszenia cierpienia jakiegoś zwierzaka, ale jednocześnie może zwiększyć… skażenie środowiska, degradację gleby, zwiększenie emisji dwutlenku węgla czy nieświadome wsparcie wyzysku producentów z krajów ubogich.

Książka jest mocno osadzona w realiach USA, gdzie zwierzęta często są hodowane ( i eksploatowane) w potwornych warunkach. Na tym tle Europa wydaje się być wyspą względnie szczęśliwą. Oczywiście nie do końca, na naszym kontynencie również jest wiele do zrobienia, ale to co w USA jest dozwolone (a przynajmniej było w momencie pisania książki) w Europie jest zabronione od wielu lat. Inspiracją do przemyśleń autorów są postawy żywieniowe trzech rodzin. Pierwsza zasadniczo spożywa typową dietę amerykańską, bez wybrzydzania i większego zastanawiania się, jak zjadane produkty zostały wyprodukowane. Druga to tzw. moralni wszystkożercy czyli ludzie, którzy nie stronią od mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego, ale poszukują produktów wyprodukowanych z respektem dla środowiska i dobrostanu zwierząt hodowlanych. Trzecia rodzina to weganie, czyli ludzie eliminujący z diety wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego. Oczywiście ta ostatnia rodzina jest dla Singera najbardziej etycznym ideałem, do którego ludzie powinni dążyć, ale nie znaczy to, że Singer jest ślepy na różne uwarunkowania poważnie utrudniające dążenie do tego ideału. Jako jeden z czynników warunkujących postawy podaje ni mniej ni więcej tylko aspekt ekonomiczny. Nawet w USA, gdzie wg autorów przeciętna rodzina wydaje na żywność zaledwie około 6% swoich dochodów. Zapraszam więc Jankesów ( i Singera) do Polski, gdzie przeciętna rodzina wydaje na żywność znacznie większy procent swoich dochodów a chęć przejścia na wegańską dietę, a chociażby na organiczną wegetariańską, mogłaby zrujnować niejedną rodzinę. Jednym z najtrafniejszych tytułów, który dedykuję wszystkim wojującym wegetarianom jest podtytuł jednego z końcowych rozdziałów: „Jedzenie to kwestia etyczna, ale unikajmy fanatyzmu”. Choć zgadzam się z większością tez Singera, to żałuję, że autor nie wysuwa pomysłów, jak w znaczącym stopniu poprawić sytuację. Bo przecież nie przez jakąś kretyńską wegańsko-wegetariańska rewolucję. Nie da się zlikwidować, choćby i w kilka lat, całkowicie hodowli przemysłowej choćby w samych Stanach Zjednoczonych. Nie da się pstryknąć palcami i setki milionów ludzi zamieszkujących miasta wygnać do podmiejskich domków z działkami na których będą sobie uprawiać grządki z marchewką, kartoflami, sałatą i dzielić się płodami z sąsiadami. Wizja taka jest piękna i kusząca, ale Singer z perspektywy dostatniego i sytego Zachodu zapomina chyba, że u podstaw opisywanych problemów leży przeludnienie naszej planety. Globalne spełnienie szczytnych idei wegan czy wegetarian mogłoby przynieść odwrotny skutek od zamierzonego.

Czasem jednak Singer pozwala sobie na dość karkołomną i logicznie fałszywą argumentację, co nie powinno mieć miejsca u tak wybitnego bioetyka. W rozdziale siedemnastym „Etyczne kwestie dotyczące konsumpcji mięsa” Singer pisze, że „ główny nurt etyki zachodniej zakłada, że interesy człowieka muszą zawsze stać ponad porównywalnymi interesami przedstawicieli innych gatunków” a „zdolność człowieka do rozumowania i stopień jego samoświadomości wysuwany jest jako dowód wyższości człowieka nad zwierzętami innymi niż ludzie z założenia, że są to cechy istotne z moralnego punktu widzenia”. I to jest wystarczające usprawiedliwienie spożywania (a tym samym uśmiercania) zwierząt. W odpowiedzi na taki argument Singer pisze, że „jednak niektórzy ludzie – niemowlęta i osoby ciężko upośledzone umysłowo – mają mniejszą zdolność rozumowania oraz mniejszą świadomość swego istnienie niż niektóre zwierzęta inne niż ludzie”. W domyśle – cóż w takim razie szkodziłoby owe istoty zabijać i zjadać. Jest to w ustach Singera wyjątkowo absurdalna argumentacja bo przyrównuje nieporównywalne. Niemowlę jest człowiekiem, pewną fazą rozwojową a ludzie poważnie upośledzeni umysłowo stanowią znikomy margines całej populacji, więc mamy tu pewną wartość statystyczną. Można inaczej powiedzieć, że przytłaczająca większość ludzi ma znacząco większą zdolność rozumowania i poziom samoświadomości, niż jakiekolwiek zwierzę, ale „zwierzę” nie w znaczeniu jednostki lecz gatunku, całej populacji. Nie można argumentu statystycznego (a takim jest argument o różnicy w samoświadomości i zdolnościach rozumowania pomiędzy ludźmi a zwierzętami) zbijać argumentem dotyczącym względnie małej grupy w całej populacji (niemowlęta) czy wręcz przypadkami patologicznymi (poważne upośledzenie umysłowe). Taką błędna argumentacje Singer zastosował co najmniej dwukrotnie w swojej książce! A to ociera się o demagogię. Choć oczywiście zgadzam się z Singerem, że argumenty „głównego nurtu etyki zachodniej” są naciągane i w wielu miejscach fałszywe.

Polscy wydawcy książki postarali się o aneks z adresami sklepów ze zdrową żywnością i adresami internetowymi tychże sklepów, blogów wegańskich i organizacji zajmujących się problemami etycznymi naszego stosunku do zwierząt. To duży plus. Niestety zdecydowanie zabrakło posłowia, które by choćby w skrócie przedstawiłoby opisywane problemy na naszym, zwłaszcza polskim gruncie. Nie oszukujmy się, choć przemysłowe fermy hodowlane istnieją u nas, to ich wielkość w stosunku do amerykańskich jest znacznie mniejsza. Dostępność, urozmaicenie jak i cena wszelkich produktów wegetariańskich czy wegańskich jest również gorsza niż w USA. Podejrzewam, że znacznie poważniejszym problemem u nas jest stosunek do hodowanych zwierząt w niewielkich gospodarstwach wiejskich o czym niejednokrotnie donoszą media.

Książkę warto przeczytać niezależnie od własnego stosunku do schabowego i do sałaty. Umożliwia szerokie spojrzenie na kwestie, które wydają się błahe i nieistotne a mogą jednak być bardzo poważne.

Faktem jednak jest, że podobnie jak miliony innych ludzi, sięgając po jakieś produkty na półce w sklepie rzadko mam dylematy moralne. Człowiek kieruje się zasadniczo dwoma motywami: czy go na dany produkt stać, czyli ekonomią oraz czy produkt jest/wydaje się być zdrowy i smaczny. Tymczasem chrupiąc w niedzielę schaboszczaka czy kiełbaski z grilla nie tylko jesteśmy...