Dmitrij Mereżkowski nie miał szczęścia w życiu publicznym. Przeważnie opowiadał się po stronie przegranych, co dwukrotnie spowodowano jego przymusową emigrację. Ta druga – po rewolucji bolszewickiej – trwała do jego śmierci i spowodowała, że nawet we własnym kraju stał się pisarzem na długo zapomnianym.
„Julian Apostata” to jedna z jego powieści poświęconych historycznym postaciom, będąca pierwszą częścią cyklu „Chrystus i Antychryst”. Oryginalny tytuł to „Śmierć bogów. Julian Apostata (czy raczej odstępca – tłumacząc dosłownie)”. Kolejne części to „Zmartwychwstali bogowie. Leonardo da Vinci” oraz „Antychryst. Piotr i Aleksiej”.
Książka została opublikowana w 1895 r. i nosi wszystkie cechy XIX-wiecznych powieści historycznych, z ich językiem i sposobem pokazywania postaci orz wydarzeń. W losach tytułowego bohatera autor przedstawia walkę pomiędzy światem pogańskim, a chrześcijaństwem. Na szczęście nie demonizuje cesarza – odstępcy, przedstawiając go jako bardzo inteligentnego i w gruncie rzeczy ideowego człowieka. Ciekawostką jest zaznaczenie, że chrześcijaństwo reprezentowali w książce głownie arianie oraz przedstawienie sporów doktrynalnych i nie tylko na zwołanej przez cesarza debacie. Liczył na jego osłabienie właśnie poprzez dopuszczenie swobody poglądów, nie popieranie żadnego z nich przez władcę oraz brak przemocy i prześladowań, w tym dla wszystkich odłamów, dziś uznanych za heretyckie. Ale krytyka – jak pokazuje autor – jest łatwiejsza niż budowanie. Odrzucenie chrześcijaństwa nie ożywiło dawnych religii, będących już po części martwymi kultami.
Wbrew legendzie Mereżkowski nie wkłada w usta umierającego słów „Galilejczyku zwyciężyłeś”. Z tym, że pokazuje to zwycięstwo i w warstwie faktycznej (formalny akces coraz większej ilości osób) i ideowej (upadku starych kultów po śmierci cesarza).

Dmitrij Mereżkowski nie miał szczęścia w życiu publicznym. Przeważnie opowiadał się po stronie przegranych, co dwukrotnie spowodowano jego przymusową emigrację. Ta druga – po rewolucji bolszewickiej – trwała do jego śmierci i spowodowała, że nawet we własnym kraju stał się pisarzem na długo zapomnianym.
„Julian Apostata” to jedna z jego powieści poświęconych historycznym...

Powieść historyczna traktująca o życiu słynnego cesarza rzymskiego Juliana Apostaty. Niezwykle ciekawa, ogrom szczegółów i detali świata przedstawionego sprawia, że czyta się ją przyjemnie. Jednocześnie nie jest to pozycja łatwa. Należy mieć na uwadze specyficzny język i styl (jest to powieść z 1894 roku, ja czytałem tłumaczenie polskie z 1901 - bo taka wersja dostępna jest online). W książce dużo jest długich wywodów na tematy religijne (w końcu panowanie Apostaty to czas burzliwego konfliktu między poganami a chrześcijaństwem),ale i to nie spowalnia akcji, która jest zupełnie wartka. Obserwujemy tu przemiany Imperium Rzymskiego nie tylko z perspektywy cesarza, ale i prostych żołnierzy, plebsu, dostojników czy duchownych. Są zapadające w pamięć sceny, jest przepych opisów, mnogość nazw, miejsc, trudnych a często ciężko zrozumiałych słów... Jednym słowem gratka dla czytelnika wymagającego, lubiącego odkrywać i poznawać antyczny świat. Raczej nie dla czytelników wyhodowanych na współczesnych anglojęzycznych (a licznie u nas tłumaczonych) rzymskich powiastkach spod znaku "miecza i sandałów".

Powieść historyczna traktująca o życiu słynnego cesarza rzymskiego Juliana Apostaty. Niezwykle ciekawa, ogrom szczegółów i detali świata przedstawionego sprawia, że czyta się ją przyjemnie. Jednocześnie nie jest to pozycja łatwa. Należy mieć na uwadze specyficzny język i styl (jest to powieść z 1894 roku, ja czytałem tłumaczenie polskie z 1901 - bo taka wersja dostępna jest...

Legenda przypisuje cezarowi Julianowi słowa wypowiedziane na polu bitwy z Persami: "Galilejczyku zwyciężyłeś". Na tych słowach autor stworzył postać głównego bohatera i to one wytyczają kurs dla fabuły powieści.
Młody cesarz został wychowany w atmosferze chrześcijańskiej. Jakkolwiek od czasów Konstantyna minęło około czterdzieści lat (licząc do daty mianowania Juliana cezarem),to chrześcijaństwo miało już wszelkie cechy religii dominującej. Istniały wprawdzie ośrodki kultu grecko-rzymskich bóstw, ale były pozbawione żywej, religijnej treści. Były utrwaloną tradycją. Taki obraz przynajmniej tworzy Mereżkowski. Faktem jest, że w ostatnim stuleciu istnienia cesarstwa na zachodzie zyskiwały wyznawców religie misteryjne. Rozprzestrzeniało się chrześcijaństwo, kult Mitry (popularny szczególnie w armii),nadal powszechne były misteria dionizyjskie.
Bohater dorastał w takiej właśnie rzeczywistości. Chrześcijaństwo było dla niego i religią przymusu, ale i punktem odniesienia. Nie wyzbył się kultu Chrystusa, ale się przeciw niemu zbuntował. Nie przestając myśleć w kategoriach chrześcijańskich, został anty-chrześcijanianem. Trudno wnosić o szczerości jego nawrócenia na dawną religię. Powieść dyskretnie sugeruje czytelnikowi, że poganizm miał dla niego powab odnalezionego antyku. Był jak przedmiot, któremu wartości dodaje patyna czasu jaką jest pokryty. Jeżeli miałbym szukać porównania dla tej helleńskiej religijności Juliana, to na myśl przychodzi mi estetyczny katolicyzm Huysmansa.
Jest jeszcze inna ścieżka interpretacji. Należy zauważyć, że Julian obserwuje wewnętrzne spory na łonie chrześcijaństwa. Jest świadkiem konfliktów (niekiedy krwawych) motywowanych różnicami w doktrynie, fanatyzmem, a czasami żądzą władzy albo sławy. Być może bohater doszedł do przekonania, że religia, która wzięła swój początek od głoszącego miłość wędrownego Nauczyciela, "skorumpowała" się jak i inne kulty nasiąkając żądzą władzy, nienawiścią, rywalizacją stronnictw, wewnętrznymi sporami, fałszywą pobożnością.
Podczas swoich rządów Julian odwołuje z wygnania, wypędzonych za Konstantyna II, donatystów, arian, prawowiernych, chrześcijańskich gnostyków. Pod auspicjami cesarza ma odbyć się debata przedstawicieli skłóconych odłamów. Julian oficjalnie występuje w charakterze dążącego do jedności i zgody rozjemcy. W rzeczywistości jednak chce zaostrzenia podziałów i kompromitacji chrześcijan. Dysputa kończy się tak jak tego chciał i jak przewidział, wzajemnymi klątwami i oskarżeniami. Kiedy sędziwy biskup zwraca się przeciwko cezarowi, kiedy przemawia do niego w ostrych słowach i bez oznak uszanowania dla władcy, Julian nie skazuje go na śmierć ani na męki. Odmawia mu palmy męczeństwa, której starzec pragnie i którą już widzi. Przeciwnie, przemawia do niego łagodnie, ale z wyraźnym szyderstwem. Pokazuje w ten sposób jak będzie zwalczał chrześcijan. Nie prześladowaniem, ale ukazaniem ich niekonsekwencji. Jednocześnie wskaże radosną i ożywczą, jego zdaniem, alternatywę - powrót do sztuki, poezji i mądrości filozofów.
Bogów jednak nie da się wskrzesić. Nie da się "sztucznie" napełnić treścią przebrzmiałych rytuałów. Nawet wspaniałą i bogatą sztuką, poezją ani filozofią. Chrześcijaństwo okazało się mieć w sobie inną siłę, i to jest według Mereżkowskiego to zwycięstwo jakie odniósł Galilejczyk.

Legenda przypisuje cezarowi Julianowi słowa wypowiedziane na polu bitwy z Persami: "Galilejczyku zwyciężyłeś". Na tych słowach autor stworzył postać głównego bohatera i to one wytyczają kurs dla fabuły powieści.
Młody cesarz został wychowany w atmosferze chrześcijańskiej. Jakkolwiek od czasów Konstantyna minęło około czterdzieści lat (licząc do daty mianowania Juliana...

http://www.youtube.com/watch?v=REdcBP-8yPs

słuchowisko

http://www.youtube.com/watch?v=REdcBP-8yPs

słuchowisko