Agata Christie według danych UNESCO jest trzecią co do popularności autorką na świecie. Jej dzieła zajmują pod tym względem miejsce tuż za Biblią i twórczością Szekspira. Jest jednocześnie najlepiej sprzedającą się autorką wszech czasów. W świetle tych faktów chyba nie muszę jej nikomu przedstawiać. Wystarczy powiedzieć, że była ona angielską pisarką powieści kryminalnych (choć w dorobku ma też powieści obyczajowe pisane pod pseudonimem) i do dziś uznawana jest za jedną z najlepszych w swojej dziedzinie, a już z pewnością za najbardziej znaną. Spuścizna po autorce została, bo młodzi twórcy kryminałów z chęcią sięgają po elementy charakterystyczne dla jej powieści. Choćby nie tak dawno wydana „Starsza pani wnika” Anny Fryczkowskiej jest daleką krewną powieści Christie ze (starą) panną Marple w roli głównej. A zamknięte pomieszczenia, w których toczy się akcja, morderstwa, do których dochodzi w kręgu bliskiej rodziny i uśmiercanie za pomocą trucizny to tylko kilka z całego wachlarza rozwiązań proponowanych przez Christie, które do dziś inspirują.

„ABC zbrodni Agaty Christie” to wyjątkowa pozycja dla zagorzałych wielbicieli twórczości autorki. Napisana przez jednego z nich, archiwistę z zawodu, Johna Currana, jest już drugą jego książką poświęconą królowej kryminału. Jest to swego rodzaju kontynuacja tamtej publikacji czyli „Sekretnych zapisków Agaty Christie”, w której autor przeanalizował dwadzieścia pięć z dziewięćdziesięciu powieści autorki, omówił prawie tuzin jej opowiadań i niektóre sztuki teatralne. Kolejny tom jest poświęcony pozostałym powieściom, zawiera także notatki bardziej osobiste. A wszystko to stało się w ogóle możliwe dzięki odnalezionym w 2004 roku w rodzinnym domu Christie siedemdziesięciu trzem zeszytom, w których pisarka zapisywała pomysły na książki, szkicowała ich fabuły i konstruowała dialogi. Pozwalają one zgłębić jej warsztat i prześledzić jego ewolucję. Curran przygląda się wybranym kryminałom Christie i porównuje ich ostateczną wersję z notatkami na ich temat, jakie znalazł w zeszytach. Jak pisze, odcyfrowanie niektórych zapisków nie było łatwe, bowiem Christie nie pisała zbyt wyraźnie. Jej pismo poprawiało się w miarę upływu czasu. Biorąc pod uwagę także fakt, że zapiski w zeszytach nie były prowadzone chronologicznie, Curran wykonał olbrzymią pracę, by ostatecznie przedstawić czytelnikom kulisy pracy Agaty Christie.

Książka ze względu na swoja formę powinna być czytana równolegle z omawianymi w niej dziełami Christie. Autor analizuje jej twórczość dekada po dekadzie, omawia kolejne powieści wskazując, które z pomysłów zawartych w notatnikach zrealizowała, które zmieniła, a których w ogóle nigdy nie wykorzystała. Żeby czerpać z tej lektury największą przyjemność, trzeba mieć znajomość dzieł Christie w małym palcu, tak jak autor, który sprawnie porusza się między tytułami, wątkami, bohaterami i rozwiązaniami intryg. Co warte podkreślenia, Curran większość zakończeń książek Christie ujawnia, co nie ma prawa budzić sprzeciwu, gdyż wymaga tego przyjęta forma. Może jednak odebrać późniejszą przyjemność z lektury, jeśli jeszcze nie wszystkie książki Christie znamy. To wszystko sprawia, że „ABC zbrodni…” jest książką trudną do oceny. To drobiazgowa, skrupulatna analiza, która poniekąd kojarzy się z formą pracy naukowej. I dotyczy w pewnym sensie tego, jak należy odczytywać Christie. Jednakże jest kilka powodów, dla których może być to także atrakcyjna lektura do poduszki.

Książka kryje bowiem w sobie wiele smaczków, takich jak wyjaśnienie (przez samą Christie) genezy powołania do życia postaci Herkulesa Poirot czy też sporządzoną przez nią listę utworów, które spośród swojego dorobku uważała za najlepsze. Znajdziemy tu też dwa niepublikowane wcześniej opowiadania autorki oraz listę lektur, w których się zaczytywała. A nie są to same kryminały.

Warto jeszcze dodać, że pracę Johna Currana powinni docenić też początkujący adepci pisania, zwłaszcza marzący o sławie pisarza kryminałów. Warsztat pisarki, jej sposób konstruowania fabuły, kreowania postaci, gromadzenia pomysłów może dla wielu stanowić inspirację bądź motywację do chwycenia za pióro. Prócz tego bardzo ciekawym i cennym jest pierwszy rozdział, w którym autor sięga do historii powieści detektywistycznej. Edgar Allan Poe (uważany za ojca gatunku), S.S. Van Dine i Ronald Knox sformułowali swego czasu (każdy osobno) bardzo rygorystyczne, różnorodne reguły, jakimi powinna rządzić się powieść detektywistyczna. Interesującym punktem książki jest analiza sposobu, w jaki podchodziła do owych reguł Agata Christie. A właściwie, jak je – w większości – łamała, bądź traktowała bardzo swobodnie, tworząc tym samym swój własny, nowatorski styl za który jest dziś uwielbiana.

„ABC zbrodni Agaty Christie” to książka wyjątkowa. Niewiele jest bowiem publikacji, które zaglądałyby za kulisy warsztatu danego twórcy i były im poświęcone w całości. Czytanie jej dla wielu może więc być eksperymentem, nowym doświadczeniem czytelniczym. To jednak lektura z pewnością nie dla każdego. Jeśli nie znamy twórczości autorki, to może nas po prostu znudzić. Muszę też uprzedzić, że nie poznamy z niej sekretów życia prywatnego pisarki, ale ciekawych tego tematu odsyłam do opublikowanej kilka lat temu przez Wydawnictwo Dolnośląskie „Autobiografii”, pióra samej Christie oczywiście.

Malwina Sławińska