Słysząc hasła „powieść szpiegowska” lub „thriller sensacyjny”, przeciętny konsument literatury popularnej złoży bez większego trudu elementy takiego oto świata przedstawionego – zabójczo przystojny agent z drażniącą nonszalancją pozbawia życia kolejnych oponentów, jedną ręką przytula lgnące do niego atrakcyjne kobiety, drugą ręką sięga po tajemnice Wrogiego Mocarstwa, by trzecią ręką trzymać szklanicę z mieszanką doborowych alkoholi. Pojawiają się nazwiska Iana Flaminga, Roberta Ludluma, czasem Kena Folletta, by ograniczyć się do kilku oczywistych, rozpoznawalnych autorów.

Powieść szpiegowska w swojej „starej dobrej” postaci hołduje wszystkiemu, co gwarantuje czytelnikom literatura popularna – mamy wyrazistego protagonistę, świat, który musi obronić przed zakusami Złego Imperium lub Tajemniczej Organizacji. Emocje kipią, krew się leje, kobiety mdleją, przyjaciele okazują się wrogami, a wrogowie sprzymierzeńcami.

Świat jest spolaryzowany do granic prawdopodobieństwa – Dobro jest rozpoznawalne i oczywiste, Zło ma namacalną strukturę, którą łatwo rozbić kilkoma celnie wystrzelonymi pociskami.

Jednak wszystko się zmienia, a thriller szpiegowski dorósł, by zmierzyć się z wyzwaniami współczesności, w której nie mam już miejsca na do bólu naiwne opowieści pisane pistoletem i wódką zmieszaną z martini.

„Portret szpiega” Silvy to kawał rasowej historii szpiegowskiej. Opowieść o żmudnych próbach rozpracowania siatki terrorystycznej stojącej za zamachami bombowymi, których ofiarami padają mieszkańcy Londynu, Paryża, Kopenhagi. Natomiast mózgiem tej zbrodniczej organizacji jest charyzmatyczny muzułmański kaznodzieja, którego niemal hipnotyzująca osobowość zamienia ludzi w fanatyków pałających żądzą krwi i gotowych oddać własne życie w imię „religii pokoju.”

Silva, drobiazgowy i rzetelny pisarz, przedstawia czytelnikom mechanizmy stojące na straży spokoju i bezpieczeństwa przeciętnych mieszkańców Zachodu. To całe sztaby specjalistów, ukrywających się w pokojach pełnych komputerów, strzegą nas przed fanatyzmem i nienawiścią. To cisi bohaterowie, których nazwisk nigdy nie poznamy. Samotni strzelcy gotowi umrzeć, iść na wszelkie kompromisy, oszukiwać, manipulować, zwodzić…

Autor tworzy dość atrakcyjną z literackiego punktu widzenia postać tytułowego szpiega (to koneser sztuki, erudyta, konserwator obrazów), ale mamy wrażenie, że jest on tylko trybikiem w wielkiej maszynerii. Wybranym, ale w najmniejszym stopniu wyjątkowym, zawodowcem. Zimnym, wyrachowanym, zdolnym do wygaszenia w sobie uczuć w imię powodzenia wykonywanej misji.

Zaś sam język powieści, pozbawiony jakiejkolwiek stylizacji, ozdobników, błyskotek, ukradkiem zamienia wytwór fantazji autora w opowieść wiarygodną, lokującą się w granicach prawdopodobieństwa, choć nikt z czytających nie chciałbym żyć w świecie wiecznego napięcia i kruchej równowagi między walczącymi ze sobą cywilizacjami.

Cóż, a może my już w nim żyjemy?

Tomasz Fijałkowski