Ostatnia powieść hiszpańskiego mistrza słowa przenosi nas kolejny raz w jego niezwykły świat, w którym usłyszane przez bohaterów słowa i frazy mają taki sam ważki wpływ na życie jak ich działania. Może zresztą jest on w istocie znacznie większy, ponieważ zwroty, nierzadko w innych językach, prowokują postaci do rozmyślań w poszukiwaniu najlepszych możliwych przekładów i znaczeń, co niejednokrotnie prowadzi ich nie tylko do zrozumienia meandrów ludzkiej psychiki, ale nawet popycha do rozmaitych, czasem dramatycznych, działań. Protagonistami, jak zwykle u Maríasa, są i tym razem nauczyciele akademiccy i tłumacze, pojawia się również redaktorka pracująca w wydawnictwie oraz postać profesora Francisco Rico – filologa i wybitnego znawcy hiszpańskiej literatury średniowiecznej, mającego swój odpowiednik w rzeczywistości.

Język powieści od pierwszego zdania uwodzi nas charakterystyczną dla autora melodią i frazą, złożonością i dygresyjnością. Wychodząc od ciekawej historii redaktorki, od kilku lat obserwującej co rano w kawiarni pewne małżeństwo, które w pewnym momencie przestaje przychodzić do ulubionego lokalu, opowieść skręca w stronę rozważań tyleż metafizycznych, co i leksykalnych czy translatorskich. Wplatając w narrację powieści fragmenty z klasycznych dzieł literatury angielskiej i francuskiej pisarz wciąga czytelnika w sam środek psychiki bohaterów, z ich ciemną stroną i mrocznymi pragnieniami, a wszystko to udaje mu się osiągnąć stosując przedziwną technikę, przypominającą coś pomiędzy strumieniem świadomości a monologiem wewnętrznym, w które wdzierają się wypowiedzi innych postaci, sprawiające wrażenie jakby również były fragmentami myśli narratora. Nad tym wszystkim unosi się zaś zapach tajemnicy i domysłów, często zwodzących i bohaterów, i czytelników na manowce.

Istotną kwestią są również uczucia – ich obecność lub brak, natężenie i forma – w życiu bohaterów, ciekawie niekiedy zestawione z motywacją czy działaniem. Jak bowiem przekonujemy się obserwując poczynania i refleksje różnych postaci – te same (przynajmniej z nazwy) uczucia przejawiają się u różnych osób zgoła odmiennie, a nawet przeciwstawnie, z kolei zaś jeden czyn, w zależności od myśli i emocji do niego motywujących, może mieć zupełnie inny ciężar prawny czy moralny. Opisując zmagania bohaterów książki z ich przeczuciami, domysłami i emocjami pisarz stwarza przestrzeń do skonfrontowania się czytelnika z jego mrocznymi impulsami czy wnioskami. Mistrzostwo hiszpańskiego twórcy polega na tym, że opisując konkretną historię zderza ją z fragmentami z wielkiej literatury europejskiej, dzięki czemu nadaje jej wymiar uniwersalny. Czytelnik nierzadko ze zdumieniem stwierdza, że czyta coś, co doskonale ujmuje jego własne refleksje nad życiem, miłością i śmiercią. Bieg wydarzeń, które nie są tu najważniejsze i stanowią punkt wyjścia do głębszych refleksji, do samego końca powieści jest nieprzewidywalny. Autor nie byłby sobą, gdyby dodatkowo wszystkich tych treści nie ubarwił refleksjami leksykalnymi, co nie dziwi miłośników jego twórczości, pamiętających o tym, że jest on również doskonałym tłumaczem, zresztą wielokrotnie nagradzanym zarówno za przekłady, jak i własne utwory. Wychodząc od rozważań nad rzadkim, niewystępującym w wielu innych językach europejskich, tytułowym słowem „zakochania” tka opowieść o kolejach ludzkiego losu, który w zadziwiający sposób łączy się z tym, co jesteśmy w stanie nazwać i opisać sobie lub innym. Dochodzi nawet do zastanawiających wniosków, że jedyna wartość niektórych ludzkich doświadczeń polega na tym, że można później o nich opowiedzieć osobom bliskim.

Javier Marías, wybitny hiszpański pisarz, tłumacz i felietonista, zdobywca wielu nagród, typowany jako kandydat do Literackiej Nagrody Nobla 2014, zasłużenie wzbudza również w naszym kraju coraz większe zainteresowanie. „Zakochania” to już ósma powieść (z napisanych przez niego trzynastu) przetłumaczona na język polski. Półtora dekady temu ukazało się również w „Antologii współczesnych opowiadań hiszpańskich” jedno z jego opowiadań – do tej pory pisarz opublikował cztery tomy krótkich form prozatorskich. Z zainteresowaniem czekając na wyniki decyzji Akademii Szwedzkiej za niepełna rok zanurzmy się w po raz kolejny w unikalnej przestrzeni pięknych fraz pisarza, tym bardziej, że wreszcie ukazała się na naszym rynku wydawniczym również ostatnia część trylogii „Twoja twarz jutro”. Hiszpański pisarz pomaga nam wierzyć w to, że literatura piękna może wciąż być piękna.

Jowita Marzec