„Dom w Riverton” to debiut powieściowy australijskiej pisarki Kate Morton. To nazwisko warto zapamiętać, bo jedna z jej kolejnych książek ma być ponoć sfilmowana przez firmę producencką samego Clinta Eastwooda. Tymczasem debiutancka książka Australijki doczekała się właśnie wznowienia. Kto więc nie miał jeszcze okazji poznać twórczości tej pisarki, ma ku temu dobrą okazję.

A poznać prozę Kate Morton warto, jeśli darzymy sentymentem lata 20. ubiegłego wieku i cenimy sobie takie powieści jak „Pokuta” Iana McEwana czy „Rebeka” Daphne du Maurier. Autorka wyraźnie się nimi inspirowała. Nie jest to jednak zarzut, bo „Dom w Riverton” nie stara się być kalką czegoś innego, lecz wpisuje się w pewien popularny, dobrze przyjmujący się trend. Książka atmosferą nawiązuje też do powieści gotyckiej. Sama Morton przyznaje, że zaczerpnęła z gotyku takie tropy literackie jak oddziaływanie tajemnic z przeszłości na teraźniejszość, powracające wspomnienia, ciężar rodzinnych sekretów, nawiedzony dom, a także autobiograficzny styl narracji. Udało się jej w ten sposób stworzyć naprawdę dobrą w swoim gatunku książkę, którą można stawiać na równi z wieloma bardziej głośnymi tytułami. Widać w Kate Morton fascynację taką właśnie prozą, jaką sama tworzy, a to przekłada się na lekkość pióra i niemożność oderwania się czytelnika od lektury. Ale zasługą tego, oprócz samej stylizacji gatunkowej, jest również ciekawa fabuła. Akcja powieści rozgrywa się w dwóch planach czasowych. W roku 1999 poznajemy Grace, 98-letnią staruszkę, która jest zarazem narratorką książki. Zwraca się do niej Ursula, reżyserka kręcąca właśnie film o Robbiem S. Hunterze, wybitnym poecie, który zmarł śmiercią samobójczą w 1924 roku w rezydencji Riverton, w której służącą była wówczas Grace. Jak wszystkich, tak i Ursulę nurtuje pytanie, dlaczego tak dobrze zapowiadający się artysta odebrał sobie życie. Wokół tego pytania toczy się cała fabuła książki, a odpowiedzi udzieli nam nie kto inny jak Grace. Jako jedyny żyjący świadek tamtych czasów, Grace dzieli się z Ursulą swoimi wspomnieniami o tamtych wydarzeniach, ale pamięcią sięga znacznie dalej wstecz. Wspomnienia nagrywa jednocześnie na taśmy magnetofonowe dla swojego wnuka, przed którym jako jedynym chce zdradzić wszystkie swoje tajemnice. Wracamy zatem aż do roku 1914, kiedy to Grace zaczyna swoją służbę w posiadłości Ashburych, angielskich arystokratów. Jej praca nabiera barw wraz z pojawieniem się wnuków Ashburych: Hannah, Emmeline i Davida. Będąc w podobnym wieku co rodzeństwo Hartfordów, Grace uwielbia ich obserwować i żyć ich sprawami. Z czasem staje się osobistą służącą Hannah, z którą od zawsze łączy ją niemal siostrzana więź. Odtąd będzie powiernicą jej sekretów, które jednak będą jej ciążyć aż do śmierci. Sama również odkryje prawdę dotyczącą własnego pochodzenia, co jeszcze bardziej zbliży ją do Hannah i sprawi, że będzie gotowa zrobić dla niej wszystko.

Grace jako obserwatorka życia w Riverton przywołuje w pamięci losy całej rodziny. To oni są głównymi bohaterami książki. W szczególności akcja skupia się na Hannah i Emmeline. Ta pierwsza najpierw marzy o niezależności, podjęciu pracy, podróżowaniu – słowem o tym, co wówczas było dla panien z dobrych domów zabronione. Emmeline z kolei jest posłuszną dziewczynką, której los arystokratki w pełni odpowiada. Z czasem jednak role się odwracają. Życie potoczy się tak, że to Hannah, by uratować rodzinę od bankructwa wyjdzie bogato za mąż, a Emmeline wpadnie w złe towarzystwo i będzie prowadzić hulaszczy tryb życia. Nie chcąc zdradzać więcej, zatrzymam się w tym miejscu i przejdę do tego, co dla mnie w książce Morton jest najciekawsze.

A chodzi mi o doskonałe wskrzeszenie na karty powieści przedwojennej Anglii. Sentyment do lat 20. ubiegłego wieku to pierwsze, co przychodzi na myśl po lekturze „Domu w Riverton”. Kate Morton nie ukrywa zresztą, że ten okres historyczny bardzo ją fascynuje. To widać, bo „Dom w Riverton” nie pomija żadnej z kluczowych cech tego okresu. Jest tu miejsce na opis ówczesnej etykiety, obyczajów rządzących arystokracją, zaznaczenie początków wyzwalania się kobiet spod obowiązujących je reguł, a nawet na przywołanie zjawiska jakim była tzw. nerwica frontowa, z którą zmagali się żołnierze powracający z frontów I wojny światowej. Udaje nam się poczuć atmosferę swingującego Londynu, udaje się nam wyobrazić zwiewne sukienki, jakie wówczas noszono i zrozumieć kochanków, których miłość była niemożliwa ze względu na ówczesne konwenanse. Świat może nie był wtedy wcale prostszy, a może wręcz był bardziej skomplikowany od dzisiejszego, jednak jest coś w latach 20., co sprawia, że po lekturze „Domu w Riverton” mimo wszystko chciałoby się do tych czasów przenieść.

Książka Kate Morton nie jest oczywiście dziełem wybitnym i pozbawionym wad. Czytelnikowi udaje się na przykład dość szybko przewidzieć pewne rozwiązania i niektóre posunięcia autorki. Ale trudno oczekiwać zaskoczeń w powieści, która garściami czerpie z tego, co już znamy. Dla lubiących historie wpisujące się podobny schemat - tragiczna miłość, burzliwe czasy, wielka tajemnica – „Dom w Riverton” i tak będzie kolejną wyśmienitą lekturą.

Malwina Sławińska