Henry James to jeden z tych pisarzy, którego twórczość bez wahania i cienia przesady można, a nawet należy określić jako wybitną. Ten czołowy reprezentant realizmu psychologicznego w swoich dziełach opisywał angielskie i amerykańskie społeczeństwo oraz koncentrował się na obrazie mentalności Amerykanów w zderzeniu z kulturą europejską; "O czym wiedziała Maisie" powstała jednak jako pisarski eksperyment, w wyniku fascynacji Jamesa pomysłem przedstawienia fabuły z perspektywy dziecka. Nie mamy tu do czynienia z szeroką panoramą społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku; to raczej kameralny, pozbawiony rozmachu charakterystycznej dla późniejszej twórczości pisarza, portret angielskiej rodziny - a raczej studium jej rozpadu, moralnej degrengolady zatracającej niewinność dziecka wrzuconego w zdeprawowany świat dorosłych - który jednak ogniskuje w sobie najgorsze przywary ówczesnego społeczeństwa (właściwie ze smutkiem należałoby skonstatować, że poruszana problematyka jest w dalszym ciągu aktualna i uniwersalna...). Oddanie głosu dziecku, zrzucenie na jego barki ciężaru narracji byłoby posunięciem ryzykownym, gdyby nie doskonały psychologiczny warsztat autora, niebywała umiejętność zbudowania głębokiego i wiarygodnego obrazu psychologicznego małej dziewczynki, procesu dojrzewania, kształtowania jej psychiki w zetknięciu ze zdemoralizowanym społeczeństwem - efekt jest doprawdy porażający.

Akcja powieści rozgrywa się u schyłku XIX wieku w Londynie. Spektakularny rozwód kończy burzliwy związek rodziców 6-letniej Maisie. Na mocy postanowienia sądu dziewczynka ma spędzać pół roku z każdym z rodziców, jednak myliłby się ten, kto by sądził, że tak kuriozalny wyrok ma cokolwiek wspólnego z rodzicielską miłością - jest raczej efektem wzajemnej nienawiści dwojga ludzi, chęci dokuczenia sobie, postawienia na swoim, także w kwestii opieki nad dzieckiem. Maisie staje się monetą przetargową w rozgrywkach i intrygach między dawnymi małżonkami, a z biegiem czasu również między ich nowymi partnerami, na nawet guwernantkami; jest nieustannie manipulowana przez dorosłych, z których każdy ma w tych odrażających machinacjach własny, egoistyczny cel, nie mający nic wspólnego z dobrem dziecka. Zdezorientowana, samotna, przerzucana z rąk do rąk, spragniona miłości dziewczynka, początkowo przerażona chaosem, brakiem oparcia, tymczasowością, niepewnością, jaka zapanowała w jej życiu, ma wrażenie, że ziemia usuwa jej się spod stóp i lgnie do każdego, kto okaże jej choć odrobinę zainteresowania i poczucie, że jest potrzebna, zyskując zarazem nieuświadomioną wiedzę o świecie dorosłych, a zwłaszcza relacjach damsko - męskich. Widzi rzeczy, które przekraczają granice jej pojmowania, a jednocześnie pojmuje więcej, niż powinno dziecko w jej wieku. Przedwcześnie dojrzewa, wtajemniczana w sprawy, o których nie powinna mieć pojęcia, zmuszana do decydowania o kwestiach, które rozstrzygać powinni odpowiedzialni, kierujący się jej dobrem rodzice; wiedza, którą nabywa, pozwala jej utrzymać się na powierzchni, lawirować w zakłamanym, zdeprawowanym świecie dorosłych. Henry James doskonale, po mistrzowsku uchwycił psychikę dziecka, ukazał jego sposób postrzegania świata oraz to, jak potrafi zaadaptować się do nowych, skrajnie niesprzyjających warunków, jak poszerza swoją wiedzę o świecie, jak poznaje, analizuje, wyciąga wnioski, zmienia perspektywę. "Mieszanie dziecka w brzydkie sprawy prowadzi do apogeum brzydoty", mawiał, i właśnie to unaocznia czytelnikowi, pokazując, jak odrażające jest zetknięcie niewinnego, łatwowiernego dziecka z brakiem wszelkich moralnych zahamowań otoczenia - a osiąga to nie demonizując poczynania dorosłych, lecz jedynie zestawiając ich egoizm i zakłamanie z dziecięcą naiwnością i prostodusznością.

Dziecięca narracja w mistrzowskim wykonaniu Jamesa sprawdza się znakomicie, łącząc dramatyzm i powagę sytuacji z misterną, kunsztowną warstwą językową. Przekonanie, że małe dzieci widzą dużo więcej, niż potrafią wyrazić, że ich percepcja bywa chwilami bogatsza, a zrozumienie większe, niż zasób słownictwa, przekładają się na nieskomplikowane wnioski, jakie wyciąga bohaterka, z których z kolei czytelnik potrafi odczytać znacznie więcej, zgodnie z intencją autora. Dzięki temu nawet skomplikowane, moralne dylematy oraz zawiłe, niejednoznaczne sytuacje, w jakich znajduje się Maisie, w rozbrajająco prosty, a zarazem drastycznie trafny sposób obnażają nikczemność dorosłych, ukazują proces dojrzewania dziewczynki, a raczej portret psychologiczny dziecka zmuszonego do przedwczesnego dojrzewania.

Henry James stworzył porażające głębią, autentycznością i wnikliwością studium upadku rodziny; w obrazie tym jak w soczewce skupia się zepsucie i moralna zgnilizna tocząca ówczesne (lecz nie tylko!) społeczeństwo. Z ogromnym wyczuciem, niezwykłą subtelnością zbudował portret psychologiczny dziecka, które zmuszone jest nagle dorosnąć, choć nie przekroczyło wieku wyrażonego jedną cyfrą. Historia opowiedziana jego słowami chwyta za serce i zapada w pamięć, poraża autentycznością i wiarygodnością ludzkich charakterów, wnikliwością psychologicznej analizy bohaterów oraz jakże przekonującym, uczciwym, do bólu prawdziwym, a przy tym, niestety uniwersalnym, obrazem ludzkiej natury, niezmiennej pomimo upływu czasu.

Henry James to jeden z tych pisarzy, którego twórczość bez wahania i cienia przesady można, a nawet należy określić jako wybitną. Ten czołowy reprezentant realizmu psychologicznego w swoich dziełach opisywał angielskie i amerykańskie społeczeństwo oraz koncentrował się na obrazie mentalności Amerykanów w zderzeniu z kulturą europejską; "O czym wiedziała Maisie"...