Wychowanie to rzecz poważna, rzekł niegdyś Arystoteles. A że o dobrym wychowaniu można pisać mniej poważnie, acz pasjonująco, przekonuje Maria Barbasiewicz. Zabiera czytelników w fascynujące lata międzywojnia, kiedy to sądzono ludzi bardziej według obyczajów niż według moralności. Możemy zajrzeć do domów ziemiaństwa i na salony mieszczan, do sklepów, kawiarń i kasyn, podpatrywać wojskowych, uczestniczyć w rautach, balach i herbatkach. To również czas istotnych zmian w wizerunku kobiet, prowadzących do emancypacji.

Do rąk czytelnika trafia kronika dokumentująca świat, którego już nie ma; który przetrwał jedynie na fotografiach w kolorze sepii, w starych filmach i piosenkach. Jak śpiewała Ludmiła Warzecha, po latach zatęsknicie za naszym pięknym życiem realnym tak jak my. Lata dwudzieste, lata trzydzieste kiedyś dla wzruszeń będą pretekstem. Bogato ilustrowana książka po części te tęsknoty znakomicie zaspokaja. Jeśli dodać ciekawostki, anegdoty, liczne cytaty i wspomnienia, stare fotografie i dokumenty, otrzymamy lekturę, którą czyta się z niesłabnącym zainteresowaniem.

Z jedenastu rozdziałów wyłania się sugestywny obraz ówczesnego życia podporządkowanego konwenansom, znajomości bon tonu i podziałom społecznym. Ale autorka pisze nie tylko o wyższych sferach. W książce pojawiają się szczegółowe opisy norm grzecznościowych obowiązujących kelnerów, urzędników czy subiektów. Trzeba przyznać, że porównanie ich ze stanem obecnym może być nieco szokujące. Podobnie jak maniery kobiety wytwornej i porządnej (vide umiejętne pozbywanie się natręta). Oczywiście nie należy traktować ich śmiertelnie poważnie, przymrużenie oka jest wręcz wskazane, aczkolwiek wiele spośród stosownych zachowań nie straciło na aktualności. Ot, chociażby wskazówki dotyczące zachowania się przy stole.

Osobny rozdział poświęcony jest towarzyskim gafom (nie sposób się nie roześmiać), których nie uniknęły nawet najbardziej poważane osobistości. Interesująco pisze Barbasiewicz o pojedynkach, których przyczyny bywały dość osobliwe: od polityki i kobiet po niezgodność poglądów na temat sztuki na przykład. Nie mniej ciekawe są zwyczaje ślubne i... pogrzebowe czy swoisty kodeks honorowy, jaki obowiązywał w grupie przestępczej. W tak obszernej publikacji nie mogło też zabraknąć rozdziału o „dzieci i młodzieży chowaniu”.

Wzorce zachowań wyznaczały często rubryki towarzyskie w czasopismach. Na ich tle wyróżniał się zwłaszcza elegancki miesięcznik „Pani”, ukazywały się też periodyki o wiele mówiących tytułach „High Life” czy „Kobiety w Świecie i w Domu”. Pod artykułami podpisywali się nie mniej sławni pisarze i poeci, a znanych nazwisk przewijało się niemało: Mościcki, Piłsudski, Czartoryscy, Dzieduszycki...

Należy zaznaczyć, że książka nie jest sensu stricto opracowaniem naukowym. Autorka we wstępie zaznaczyła, że publikacja nie pretenduje do opracowania naukowego, lecz jest swobodną i subiektywną prezentacją wybranych tematów (...). Usprawiedliwia to selektywne korzystanie ze źródeł i brak klasycznych przypisów. Czytelnicy, chcący drobiazgowo zagłębić się w temat, z pewnością skorzystają z zamieszczonej w książce bibliografii. Jest mnóstwo obszernych cytatów, które jednych mogą razić, dla drugich wręcz przeciwnie – będą namacalnym świadectwem epoki. W książce tej raczej chodzi o (...) ich klimat. O potrzebę i radość ich wynajdywania w nieskrępowanej logiką swobodzie. O swobodnym podejściu świadczy też przystępny język, dzięki czemu czytelnik szybko daje się uwieść lekturze, śmiejąc się raz po raz w trakcie czytania. Książka przyciąga wzrok atrakcyjną, wysmakowaną szatą graficzną: tom w twardej oprawie, szyty, przypomina album czy kronikę. Nawiązuje tym samym do poprzednich publikacji Wydawnictwa Naukowego PWN, poświęconych codzienności II RP.

„Dobre maniery…” to lektura obowiązkowa dla wszystkich tęskniących za przedwojenną kindersztubą, szukających inspiracji czy po prostu urzeczonych czasami, kiedy dziewczyny wstydziły się, rumieniąc (a dziś podobno wstydzą się rumienić). A gdy spojrzy sie na to z perspektywy, którą dać może tylko czas, ten nasz kawałek życia był własny, był prawdziwy, dlatego będą pamiętać nas...(„Lata dwudzieste, lata trzydzieste”).

Magdalena Świtała

Cytaty za: „Dobre maniery w pzredwojennej Polsce”, Maria Barbasiewicz, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2012.