Sałtykow-Szczedrin to pisarz u nas zapoznany; w moim sześćdziesięciopięcioletnim egzemplarzu powieści musiałem osobiście rozcinać wszystkie kartki. Ale niesłusznie pogrzebaliśmy tego przedniego ironistę pod stosem Mrozów i Michalakówien.
„Dzieje pewnego miasta” to smakowita satyra na carską Rosję, charakterem moszcząca się wygodnie gdzieś między „Gargantuą i Pantagruelem” Rabelais’go a „Wyspą Pingwinów” France’a; z pierwszej czerpie wystarczająco rubaszności i dosłowności, z drugiej zjadliwość i wysublimowanie. Znajomość historii Imperium Rosyjskiego z pewnością pomaga przy lekturze, ale i bez niej bawiłem się znakomicie, może za wyjątkiem momentów, gdy fabuła, zanadto koncentrując się na parodiowaniu realnych postaci, traci nieco na fantazji. O słabszych tych chwilach łatwo jednak zapomnieć dzięki świeżemu humorowi i nieziemsko wysmakowanemu językowi całości, za które, poza autorem, odpowiada tłumacz Seweryn Pollak.
A to wszystko podane zostało w charakterystycznym rosyjskim sosie, nie do pomylenia z dressingami czy innymi dipami. Ale choć autor wstępu Samuel Fiszman chce widzieć w „Dziejach” jedynie krytykę pańszczyzny i przygotowanie gruntu pod rewolucję, mają one szerszą wymowę i pomstując na niedolę oraz wyzysk rosyjskiego ludu, chłoszczą zarazem liczne tego ludu przywary. Niektóre zaś ustępy mają już jawnie uniwersalny charakter.
Pouczająca (i znamienna) jest również zamieszczona na końcu tomu odpowiedź autora na recenzję A.S. Suworina, gdzie, poza odparciem z okrutną ironią zarzutów recenzenta, a w planie ogólnym wyśmianiem haniebnej praktyki dosłownego czytania literatury pięknej, daje Sałtykow takie objaśnienia:
„Miałem na celu […] satyrę bijącą w te charakterystyczne rysy życia rosyjskiego, które czynią je nie nazbyt dogodnym. Rysami tymi są: dobroduszność przechodząca w słabość, szeroki rozmach, wyrażający się z jednej strony w nieprzerwanym mordobiciu, z drugiej – w strzelaniu z armat do wróbli, lekkomyślność doprowadzona do umiejętności kłamania w najbezwstydniejszy sposób bez rumienienia się.”
Nie dość na tym; z lektury „Dziejów pewnego miasta” można wynieść pouczającą wiedzę, iż Rosjan dzielą przede wszystkim poglądy, a łączy przede wszystkim zamiłowanie do pierogów. Kto zaś chce dowiedzieć się więcej, musi sam rozciąć kilka kartek.

Sałtykow-Szczedrin to pisarz u nas zapoznany; w moim sześćdziesięciopięcioletnim egzemplarzu powieści musiałem osobiście rozcinać wszystkie kartki. Ale niesłusznie pogrzebaliśmy tego przedniego ironistę pod stosem Mrozów i Michalakówien.
„Dzieje pewnego miasta” to smakowita satyra na carską Rosję, charakterem moszcząca się wygodnie gdzieś między „Gargantuą i Pantagruelem”...