Seria AKADEMICKA

Kompendium wiedzy psychologicznej napisane przez 47 wybitnych polskich psychologów z myślą o studentach psychologii i innych nauk społecznych, nauczycielach akademickich, psychologach praktykach.

Recenzja do pisma "Nowe Książki"

Czesław S. Nosal
NOWY PODRĘCZNIK PSYCHOLOGII – BIBIOTEKA W TRZECH TOMACH

Studenci psychologii i wielu dziedzin pokrewnych (socjologia, pedagogika, prawo, medycyna, etnologia, politologia, kulturoznawstwo ), które z niej korzystają, mają do dyspozycji nowy, akademicki podręcznik psychologii. To trzytomowe dzieło bez wątpienia jest dużym osiągnięciem środowiska polskich psychologów, współpracujących pod kierunkiem Profesora Jana Strelaua z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Powstanie podręcznika jest ogromnym sukcesem organizatorskim redaktorów, autorów i edytorów. Trzeba bowiem uwzględnić, że trzy tomy podręcznika to ponad dwa i pół tysiąca stron tekstu, dobrze dobranych materiałów ilustracyjnych i relacji z fachowej literatury. W Gdańskim Wydawnictwie Psychologicznym zadbano o techniczną i edytorską staranność podręcznika, co również zasługuje na bardzo wysoką ocenę. Wydawca reklamuje dzieło jako podręcznik XXI wieku, zawierający najnowszą wiedzę psychologiczną. I tak jest w istocie, autorami podręcznika są bowiem badacze zajmujący się twórczo określonymi dziedzinami psychologii. Dzięki temu otrzymujemy wiedzę z pierwszej ręki, przesianą i uporządkowaną przez grono kompetentnych autorów i redaktorów. I chociaż podręcznik ten, jak każdy inny trud pracy naukowej, wymaga szczegółowych, fachowych recenzji krytycznych, to z pewnością nie ma do niego zastosowania starożytna maksyma, wedle której “Gruba księga to wielkie zło”.
Studenci wnikający w strukturę psychologii jako dziedziny wiedzy o człowieku wiele skorzystają z omawianego podręcznika, niezależnie od tego czy rozpoczynają studia czy też je kończą. Jednakże w toku studiów trzeba mieć nieustannie na względzie, że rozległa wiedza o strukturze psychiki i mechanizmach regulacji zachowania może być porządkowana w różny sposób. Każdy podręcznik psychologii "zamyka" tę żywą, zmieniającą się i rozległą wiedzę, przedstawiając ją w formie swego rodzaju bazy wiedzy w ramach proponowanej w nim struktury pojęć, teorii, schematów interpretacyjnych. Podręcznik akademicki z prawdziwego zdarzenia, który tu prezentuję, dostarcza tego rodzaju wiedzy przedstawiając psychologię z różnych perspektyw. Możemy później tę wiedzę rozszerzać, korzystając z innych źródeł: prowadzonych dyskusji, oryginalnych artykułów, monografii, wyborów tekstów, materiałów dydaktycznych itp. Innymi słowy, studiując psychologię na podstawie określonej “bazy wiedzy” musimy też dbać o otwartość umysłu i rozwój krytycznej refleksji. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że autorzy poszczególnych rozdziałów “Psychologii” formułują poglądy i stanowiska teoretyczne wymagające szczegółowych dyskusji i alternatywnych interpretacji.
*
Ogólna konstrukcja podręcznika pomyślana jest w ten sposób, że najpierw czytelnik otrzymuje “Podstawy psychologii” (tom I) omawiające rys historyczny tej dziedziny i psychologiczne koncepcje człowieka, wiedzę o biologicznych mechanizmach zachowania z uwzględnieniem psychologii ewolucyjnej i genetyki zachowania, opis rozwoju psychiki w pełnym cyklu życia oraz prezentację metodologii badań i diagnoz psychologicznych. Dzięki “Podstawom” uzyskuje się dobre rozeznanie w tym jak zmieniały się poglądy na to, czym się zajmuje psychologia i jakimi metodami prowadzimy badania psychologiczne.
Systematyczny wykład problemów psychologii ogólnej zawarto w II tomie, stanowiącym merytoryczne “jądro” całości dzieła. Ściśle biorąc tytuł tego tomu “Psychologia ogólna” jest określony zbyt wąsko, ponieważ zakres treści tego tomu obejmuje zarówno psychologię ogólną (procesy poznawcze, emocje, motywacja), jak też problematykę określaną zazwyczaj mianem psychologii osobowości i różnic indywidualnych (temperament, inteligencja, style poznawcze, twórczość). Przypuszczam, że ten zbyt wąski tytuł stanowić może dobrą okazję do zmiany struktury podręcznika w następnych wydaniach. Sądzę bowiem, że całą obszerną problematykę ogniskującą się wokół hasła “osobowość i różnice indywidualne” warto umieścić w odrębnym tomie.
Wiedza przedstawiona w “Psychologii ogólnej” to najbardziej aktualna wiedza psychologiczna o poznawczych mechanizmach regulacji, procesach uwagi, percepcji, pamięci, myślenia, roli języka, formach uczenia się. W tej części nie przedstawiono jednak problematyki mechanizmów świadomości i Profesor Strelau stara się odpowiedzieć dlaczego. Sądzę, że problem natury i roli świadomości jest bardzo istotny dla zrozumienia podstaw regulacji psychicznej, jej poziomów, modułów i reguł interakcji. Ale to temat do odrębnej dyskusji.
Drugi obszerny blok zagadnień tomu II zawiera aktualną wiedzę o emocjach, związkach emocji z poznawaniem, kształtowaniem się motywacji i złożoności determinant zachowania. W końcowych partiach tego tomu przedstawiono aktualną wiedzę o osobowości, temperamencie i podstawowych wymiarach różnic indywidualnych dotyczących stylów poznawczych, inteligencji i twórczości. Całość materiału zawartego w tomie II dostarcza więc uporządkowanej wiedzy o ogólnych mechanizmach zachowania i o formach ujawniania się różnic indywidualnych.
W tomie III “Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej”
przedstawiono społeczny kontekst zachowania i różne możliwości zastosowań wiedzy psychologicznej. Poznajemy w związku z tym mechanizmy formowania się sądów społecznych, postaw i opinii, stereotypów i uprzedzeń. Poznajemy również ważniejsze prawidłowości dotyczące kształtowania się tożsamości, relacji interpersonalnych, kooperacji oraz skuteczności wywierania wpływu na innych ludzi. Wśród obszernej palety kierunków zastosowań w podręczniku przedstawiono problematykę psychologii wychowania i kształcenia, psychologii ekologicznej, psychologii pracy, organizacji, działalności politycznej i ekonomicznej. Całą część XI podręcznika (“Zdrowie i choroba”) poświęcono problemom psychologii klinicznej rozumianej w bardzo szerokim sensie. Dzięki temu czytelnik zapoznaje się z rolą psychologii w diagnozowaniu i terapii zaburzeń oraz chorób somatycznych i psychicznych. Poznaje podstawowe klasyfikacje różnych form zaburzeń i metod psychologicznego wsparcia oraz psychoterapii. W sumie zawartość tomu III pokazuje rozległość zastosowań wiedzy psychologicznej we współczesnym świecie. Z problematyką tą ściśle współgra wiedza o kanonach etyki zawodowej psychologa, którą przedstawiono w końcowej części podręcznika.
**
“Psychologia” to bez wątpienia podręcznik dostarczający najnowszej, dobrze uporządkowanej wiedzy psychologicznej. Napisali go autorzy wysoce kompetentni i aktywnie pracujący w różnych dziedzinach badań. Korzystając z tego podręcznika uzyskamy dobrą bazę wiedzy, którą możemy później rozwijać zgodnie ze swoimi zainteresowaniami. Poznamy podstawowe teorie i metody badań psychologicznych na równi z możliwościami ich zastosowań. Prawdę mówiąc w tych trzech tomach mieści się spora biblioteka !