Osiągnął wszystko. Był prezydentem, premierem, przewodniczącym Rady Państwa, pierwszym sekretarzem, ministrem obrony, szefem sztabu generalnego... Mimo wychowania w religijnej i patriotycznej rodzinie, zbłądził. Grób ojca odwiedził dopiero po 48 latach, na pogrzebie matki nie wszedł do kościoła. Za przyzwoleniem Moskwy bez skrupułów wykańczał wojskowych i partyjnych rywali, degradując ich lub skazując na polityczny niebyt. Niepokornych i przeciwników systemu wcielał karnie do wojska (również tych po sześćdziesiątce!). Nie oszczędzał nawet alumnów i studentów.

"Oficjalni" biografowie Jaruzelskiego mieli masę roboty z pisaniem na nowo jego życiorysu. Ale udało się. Do dziś pokutują i powielane są mijające się z prawdą szczegóły jego błyskotliwej kariery. Brał udział w "Zaślubinach Polski z morzem" w pułku kołobrzeskim - ale takowy nigdy do Kołobrzegu nie dotarł. Otrzymał medal za udział w walkach o Berlin - choć pierwszy raz znalazł się tam (turystycznie!) dopiero po wojnie. Na Kresach (Hrubieszów) zwalczał wyłącznie UPA - ale w rzeczywistości likwidował również polskie podziemie niepodległościowe. Był jedynie niemal mimowolnym świadkiem podczas czystek antysyjonistycznych ('68), interwencji zbrojnej w Czechosłowacji ('68), masakry na Wybrzeżu ('70) i pacyfikacji kopalni "Wujek" ('81) - decyzje w tych sprawach zapadały w gremiach z jego (bynajmniej nie biernym) udziałem. Wprowadził stan wojenny w obawie przed interwencją sowiecką - sam zabiegał o "bratnią pomoc" na Kremlu już dobrych kilka miesięcy wcześniej... Monumentalna praca Lecha Kowalskiego, przytaczająca jeszcze wiele innych, udokumentowanych faktów z życia Jaruzelskiego, niekoniecznie tak chlubnych i zaszczytnych, jak niektórzy chcieliby je widzieć, jawi się tym bardziej potrzebna.

Kończąc rozdział o szlaku bojowym pułku, w którym służył Jaruzelski, Kowalski stwierdza, że prezentowane w nim opisy ruchów wojsk (przegrupowania, zwiady, potyczki) mogły okazać się nużące. Osobiście uważam jednak niniejszy rozdział za najlepszy. Z kolei dekada Gierka i czas bezpośrednio przed stanem wojennym wydają się najbardziej "ciężkie" i chaotyczne. Przydałoby się również rozwinąć wątek kontaktów z Informacją Wojskową (więcej w dołączonym do książki filmie Grzegorza Brauna "Generał idzie na wojnę"), a także umieścić chociażby wzmianki o procesach przeciwko autorom stanu wojennego i sprawców grudnia'70 (są jedynie zdjęcia). Norman Davies: "Jaruzelski Wallenrodem nie był - trzeba nazywać rzeczy po imieniu. Jaruzelski był oficerem w służbie imperium sowieckiego, od lat młodości do emerytury".

Osiągnął wszystko. Był prezydentem, premierem, przewodniczącym Rady Państwa, pierwszym sekretarzem, ministrem obrony, szefem sztabu generalnego... Mimo wychowania w religijnej i patriotycznej rodzinie, zbłądził. Grób ojca odwiedził dopiero po 48 latach, na pogrzebie matki nie wszedł do kościoła. Za przyzwoleniem Moskwy bez skrupułów wykańczał wojskowych i partyjnych rywali,...