Złota era polskiego himalaizmu złotą erą szmuglowania? Polscy wspinacze manipulatorami systemu? Jerzy Kukuczka, najsłynniejszy polski himalaista, seksistą wspinaczkowym? Wanda Rutkiewicz najmniej lubianą kobietą gór? Wojciech Kurtyka – mistykiem gór?

Gdyby zatrudnił mnie do recenzji jakiś plotkarski magazyn, takie rewelacje (podkoloryzowane, oczywiście) mogłabym wysnuć na bazie „Ucieczki na szczyt” Bernadette McDonald. Brzmią chwytliwie, prawda? Wyostrzyłam tu i ówdzie i oto jestem super demaskatorem polskiego alpinizmu!

Czy takie intencje wypływają z książki? Nie, oczywiście, że nie. Jest ona nader poprawna, unika kontrowersji w każdym calu. Autorka bowiem darzy sympatią polskich wspinaczy, nawet jeśli musi pokazać nie tylko ich jasną stronę.

„Ucieczka na szczyt” rozpisana jest na 16 rozdziałów z epilogiem. Poświęcone są one złotej erze polskiego himalaizmu, czyli okresowi od lat 70-tych do 90-tych XX wieku. Są poszukiwaniem odpowiedzi na pytania o himalajski nałóg. Na plan pierwszy wysuwają się 4 postacie: Wanda Rutkiewicz, Jerzy Kukuczka, Wojciech Kurtyka i Krzysztof Wielicki, jednak wspinaczy, o których się mówi, jest więcej, zarówno Polaków, jak i międzynarodowych sław rangi Reinholda Messnera. Wielicki i Kukuczka to polscy zdobywcy wszystkich czternastu ośmiotysięczników. Dołączył do nich jeszcze Piotr Pustelnik, wspinacz jednak innej już epoki – przełomu wieków XX i XXI.

W kolejnych rozdziałach przemieszczamy się w czasie zgodnie z chronologią, towarzysząc bohaterom w ich życiu rodzinnym, jak i w pasji. Dominującą postacią jest Wanda Rutkiewicz, ur. w 1943r. Jej historia pozwala autorce na sięgnięcie do wydarzeń II wojny światowej i nakreślenie sytuacji wojennej, a potem powojennej Polski, przede wszystkim jednak z myślą o czytelniku nie polskim. Wskazuje na to specyficzny ton, jaki towarzyszy opowieści o doświadczeniach losu polskiego, jakby pisarka po raz pierwszy zetknęła się z tematem w takim wymiarze. Mam niejasne wrażenie, że warstwa doświadczeń historycznych imponuje kanadyjskiej dziennikarce i rodzi ważne pytanie: jak w tym represyjnym z jednej, a zgrzebnym z drugiej strony systemie wyrosły takie sławy światowego himalaizmu? Próbuje ona rozważać różne warianty odpowiedzi, sięgając nawet, uwaga!, do idei mesjanizmu polskiego, przypisując zasługi w tworzeniu polskiego herosa – wspinacza także Adamowi Mickiewiczowi. Efekt „twardego serca”, nawykłego do znoszenia bólu i cierpień, fakt, to mógłby być, niestety, trening historii. A szczyt to przecież szansa na wolność.

Zasadnicza jednak kwestia to pasja gór. Ta siła tkwiąca w masywach, która każe odmrażać twarze, stopy, dłonie, ale i nieustępliwie brnąć do przodu. A jeśli poddać się dziś, to jutro walczyć znów. Niesamowity był apetyt na wspinanie Jerzego Kukuczki, deklarującego: dla mnie istnieją tylko wysokie pule albo nic, determinacja Wandy Rutkiewicz, mistyczna motywacja Wojtka Kurtyki, to pokonywanie słabości organizmu, przesuwanie granicy wytrzymałości, także psychicznej. To mogło dawać swoiste uczucie katharsis. Wspinacze wracali wyraźnie oczyszczeni, odprężeni, wolni.

Wspomniałam na początku, że w książce znajdziemy i ciemną stronę himalaistów. Bywali tak skoncentrowani na sobie, na celu, że nie potrafili funkcjonować w grupie, współpracować z innymi, czasami presja sukcesu okazywała się zbyt silna. Rozpadały się teamy, rodziły nieporozumienia. Drogi dawnych partnerów się rozchodziły.

Wszystko w imię gór, i słabość, i siła. Warto czytać książkę, mając pod ręką szczegółowe mapy, by opanować przestrzeń Karakorum czy Himalajów, by wyobrazić sobie również, jakim przedsięwzięciem logistycznym było i jest zorganizowanie wyprawy, choćby na jeden ze szczytów, czy to Nanga Parbat (Himalaje) czy Broad Peak (Karakorum). Najważniejsze polskie zdobycze dokumentuje tabela na końcu książki. Góry przyciągają, dużo dają, ale i żądają wysokiej ceny, często życia.

Czy to, o czym się opowiada w „Ucieczce na szczyt”, jest fascynujące? Tak.

Czy sposób opowiadania jest wciągający? Nie. Czegoś jednak narracji brakuje. Jakiejś ikry. Czasem zadziwiały mnie motta (każdy rozdział ma takowe), np. to makiaweliczne z „Konrada Wallenroda” Adama Mickiewicza czy niezwykle głębokie z Trenta Reznora: Każdy, kogo znam, w końcu odchodzi.

Czy polskie tłumaczenie jest dobre? Bywa zaskakujące, jak na przykład zdanie, którego nie rozumiem: Wydawało się, że Alex podchodzi do wszelkich wydarzeń w swoim życiu na kacu, dlatego w przede dniu pił na potęgę.

Czy żałuję, że po nią sięgnęłam? Nie. Mąż, kolekcjoner literatury górskiej, jest ze mnie dumny.

Justyna Radomińska

Cytaty pochodzą z książki „Ucieczka na szczyt”, Agora 2012.