Małe cacko. Czarno - białe ilustracje Kamila Targosza gdzieś jakby z Chagallem w tle. I cztery proste historie. Wspomnienie o babce obcującej z duchami. Przyciszona obserwacja starej suki, która umiera powoli. Epitafium dla pisarza z wicepowiatowych Izdebek oraz warszawskiego przyjaciela, towarzysza młodzieńczych doświadczeń i podróży dojrzałego już pisarza na tle warszawskiego Grochowa. I ten charakterystyczny szorstko – liryczny ton...

Pisać o Stasiuku? Jak, gdy trema? Nic nie poradzę, że bezkrytycznie ulegam urokowi tej prozy. Czym urzeka? Można by w odpowiedzi sparafrazować słowa autora z opowiadania o babce: niezwyczajność zwyczajnych zdarzeń przydaje mu (opowiadaczowi) wiarygodności. Gdy wspomina babkę, konkretyzuje się w jego opowiadaniu świat nadprzyrodzony, obecny ot tak, naturalnie. On sam jego emanacje nazywa „przetarciami” tkaniny egzystencji, zaświat wtedy przeziera w nasz realny porządek. Babka wierzyła w duchy. A my? A nasza rzeczywistość? Gładka, wypolerowana powierzchnia codzienności usłużnie podsuwa nam nasze własne, płaskie odbicie jako głębię.

Śmierć babki to pierwsze nieuświadomione spotkanie ze śmiercią. Potem będą kolejne. Augustyn, „rogata dusza”. Towarzyszenie mu podczas krótkich wizyt w szpitalu, które budzą lęk. Bezradność tego, który próbuje dojrzeć w chorym jego dawną postać, z ulgą rejestruje sygnały i gesty wskazujące, że w ułomnym ciele on jest obecny, ten sam. I śmiesznie, i przejmująco brzmi: Kurwa mać. Tragedia.

W eseju „Suka” pojawia się banalna właściwie refleksja o naturze naszej współczesnej cywilizacji: Dziwna jest ta nasza cywilizacja. Ratuje, chroni, przedłuża nam życie. A jednocześnie czyni nas bezbronnymi wobec śmierci. Banalna myśl, ale już nie nadbudowany nad nią obrazek człowieka, który pozwala umierać wiernemu psu. Ważny jest ten czasownik oznaczający trwanie czynności w czasie, bo dziś wszystko się robi, by śmierć ukryć, usunąć z pola ludzkiego widzenia, udawać, że jej nie ma, bo brak na nią sposobu, a jest często nieestetyczna i uciążliwa, wymaga współuczestnictwa, na które nas nie stać. Na które bywamy za słabi.

Odganiam, opędzam się, umykam? Pyta sam siebie Stasiuk, gdy doświadczenie śmiertelności nieoczekiwanie stanie pomiędzy nim a przyjacielem. W eseju „Grochów” wspomina towarzysza szkolnej młodości i wędrówek dojrzałego życia. Także i ta męska przyjaźń ujawnia swoją niemoc wobec ludzkiego umierania, tak zaskakującego, choć przecież jedynie pewnego w naszej egzystencji. Tym bardziej, jeśli dotyczy kogoś, z kim się tylko żyło. Zachwyciło mnie to sformułowanie, jest w nim pewna fatalność, pobrzmiewa echo samotności w śmierci, ale przecież - cóż człowiek ma ponad życie?

Ten drobny tomik rozpina się między dzieciństwem a dojrzałością, między życiem a śmiercią, między obecnością a jej brakiem, między obserwacją a współuczestnictwem, między przestrzenią dawniej a dziś, między wyobrażeniem a realizacją, między potencją młodości a zdobyczami dojrzałości. Próbuje Andrzej Stasiuk uchwycić czas, który minął, utrwalić z niego to, co ważne.

Polecam spotkanie z tą prozą, nawet jeśli łza, która wypłukała cielesny pył, jest domalowana...

Justyna Radomińska