Gdzie zaczyna i kończy się science fiction? Trudno nakreślić jednoznacznie linię graniczną, a mając w rękach kolejną powieść Philipa K. Dicka, „Transmigrację Timothy’ego Archera”, trudność ta wzrasta niebotycznie. Oto bowiem utwór wciąż zaliczany do fantastyki, a w roku 1982 nominowany do Nebuli, jednej z najważniejszych nagród, o którą walczą dzieła spod tegoż szyldu, w którym trudno znaleźć choć jeden element właściwy fikcji naukowej.

Historia koncentruje się wokół Tima Archera, biskupa episkopalnego, i jego najbliższych – syna, synowej, kochanki oraz jej chorego na schizofrenię dziecka. Archer jest postacią niezwykle charyzmatyczną, z łatwością skupiającą wokół siebie ludzi i stawiającą na swoim. Równocześnie – to mężczyzna wątpiący i poszukujący, który będzie musiał poradzić sobie z niepokojącym odkryciem, podważającym sens wyznawanej przez niego wiary.

Przebieg wydarzeń poznajemy z perspektywy Angel Archer, pierwszoosobowej narratorki, synowej biskupa. Kobieta zmaga się ze śmiercią najbliższych jej osób, z wydarzeniami, których nie potrafi zrozumieć. Jako niewierząca i twardo stąpająca po ziemi intelektualistka, nie pojmuje kryzysu wiary ani dziwnych zjawisk, przez innych interpretowanych jako ostrzeżenia od zmarłego z zaświatów. Sceptyczna, bojąca się zmian codziennej rutyny, staje się biernym obserwatorem tragedii, których doświadcza jej rodzina.

W właściwy dla siebie sposób Dick po raz kolejny podejmuje temat religii i filozofii, poszukiwań własnej ścieżki. „Transmigracja (...)” jest przy tym powieścią dużo prostszą w odbiorze niż zagmatwany „Valis” czy przesycona elementami fantastycznymi „Boża inwazja”. To raczej powieść psychologiczna, dramat kilku jednostek, borykających się z uzależnieniami, wątpliwościami, chorobami, trudnymi czy wręcz zakazanymi uczuciami, strachem. Wszystko, co nieprawdopodobne lub absurdalne, tkwi w głowach bohaterów; tylko od czytelnika zależy, czy uwierzy w ich słowa, czy też potraktuje je niczym majaki paranoików.

W dorobku Dicka powieść ta jawi się jako niezwykle ważna. Pisarz wzorował głównego bohatera na postaci realnie istniejącej, kontrowersyjnym biskupie Jamesie Pike’u, którego znał i cenił. Własne wątpliwości i przemyślenia tchnął z kolei w postać Angel. Wiele mówi się także o „Transmigracji (...)” jako ostatniej powieści pisarza, która jawi się niczym rozliczenie z życiem, śmiercią i wiarą – choć teoretycznie Dick nie miał żadnych przesłanek ku temu, by w chwili tworzenia książki przewidywać własną śmierć. Zagadnienia te zostały obszerniej poruszone we wstępie autorstwa Dominiki Oramus oraz w posłowiu tłumacza, Lecha Jęczmyka. Warto zapoznać się z jednym i drugim tekstem przed rozpoczęciem lektury, by lepiej zrozumieć genezę powieści.

„Transmigracja Timothy’ego Archera” to nie tylko godne zwieńczenie Trylogii Valisa, lecz przede wszystkim twórczości Philipa K. Dicka. Rozliczywszy się ostatecznie z wątpliwościami dotyczącymi wiary, z przenikającymi się śmiercią i szaleństwem, pisarz dokonał żywota rok później, nie doczekawszy publikacji powieści. Trzeba jednakże pamiętać o tym, iż dzieło to nie jest ukłonem w stronę fanów science fiction, polecam je raczej miłośnikom koncepcji, filozofii i talentu autora.