„Wymyślanie wrogów i inne teksty okolicznościowe” to zbiór esejów poświęconych bardzo różnorodnej tematyce. Zestawione są ze sobą w tym tomie zarówno wypowiedzi o charakterze krytycznoliterackim jak i politycznym. Część z nich, jak przyznaje sam Eco, ma służyć głównie rozrywce – autor twierdzi, że tekst okolicznościowy „jest ćwiczeniem retorycznym w barokowym stylu, podobnym do wyzwania, które Roksana rzuciła Christianowi (a w ten sposób Cyranowi de Bergerac): Mów mi o miłości. Nie brakuje jednak i tekstów wyraźnie zaangażowanych ideologicznie .

Do tej kategorii należy niewątpliwie esej pierwszy, którego tytułem objęto później (Eco nie waha się przyznać, że zrobiono to głównie z powodów marketingowych) cały zbiór. „Wymyślanie wrogów” wiąże się tematycznie z najnowszą powieścią pisarza – „Cmentarzem w Pradze”. Posługując się rozmaitymi przykładami zaczerpniętymi z literatury Eco stara się ukazać przebieg procesu „konstruowania wroga” w zbiorowej świadomości. Obok cytatu z „Mein Kampf” Adolfa Hitlera pojawiają się fragmenty z Marcjalisa i Szekspira – a wszystkie one mają udowodnić, że podział na wrogów i sprzymierzeńców jest jednym z fundamentów cywilizacji.

Tematyką polityczną, choć ujętą w nieco odmienny sposób zajmuje się Eco również w eseju zatytułowanym „Kilka uwag o WikiLeaks”. W zbiorze pojawiają się jednak i teksty o skrajnie odmiennym charakterze. Znaleźć w nim można zarówno wykład na temat istnienia absolutu skonfrontowanego z relatywizmem, esej poświęcony szczególnej roli, którą w naszej cywilizacji pełni ogień, dość swobodne rozważania o poszukiwaniu skarbów, „astronomii wymyślonej” i nieistniejących wyspach.

Eco pisze również o poetyce przesady obecnej w twórczości Wiktora Hugo, cenzurze, zastanawia się nad charakterystycznym dla literatury popularnej motywem agnicji, przytacza pewne skrajne wypowiedzi dotyczące „Ulissesa” Joyce’a i recenzuje nieistniejącą książkę opisującą „Nową Utopię, czyli Wyspę Zaginioną, gdzie Wybitny Prawodawca Republikę Szczęśliwą zbudować się starał, trzymając się naczelnej zasady, że Przysłowia są Mądrością ludów”. Przedstawia również poglądy świętego Tomasza z Akwinu na temat posiadania duszy przez embriony.

Mimo tak skrajnej rozpiętości tematyki cały zbiór zachowuje spójność. Większość zamieszczonych w nim esejów przedstawiana była w formie wykładu – autor stara się więc nie przytłoczyć czytelnika nadmierną ilością przykładów (którą to wadę wytyka zresztą Wiktorowi Hugo). Z właściwą sobie erudycją swobodnie żongluje rozmaitymi cytatami, osadzając swoje rozważania w wielu kontekstach. Bywa przy tym czasami – jak i w poprzednich zbiorach esejów – zaskakująco dowcipny, czasem nieco złośliwy, chwilami odrobinę autoironiczny- jak wtedy, gdy wspomina działalność Grupy 63.

„Wymyślaniem wrogów” Eco potwierdza, że jest znakomitym publicystą. Rozległość posiadanej wiedzy pozwala mu lawirować pomiędzy różnymi tematami, lekkość pióra zapewnia zaś czytelnikowi obiecywaną w okładkowych zapowiedziach „inteligentną rozrywkę i intelektualną przygodę”. Dodatkowym atutem jest wysoka jakość wydania i tłumaczenia.

Maria Guzelak-Robaszkiewicz