No cóż, gdybyśmy dziś odkopali skrzynie Szwajsa, na pewno nawet na myśl by nam nie przyszło, żeby ów skarb przekazać Fidelowi Castro lub Abbasowi, co z kolei chcieliby zrobić nasi bohaterowie. Jakże inne czasy, i jakże inna, wydawałoby się o wiele większa świadomość, choć pewnie gdyby dziś zapytać młodych ludzi to raczej żaden nie miałby tak szczytnych celów, jakiekolwiek by one nie były. Jednak dzieciaki, które są bohaterami tej lektury żyją zaledwie 15 lat po wojnie i są wychowywani w silnym duchu patriotycznym, nacechowanym jednak socjalistyczną retoryką i antyimperialnym slangiem, który spotykają na co dzień, od szkoły poprzez place, ulice, specyficzny język oraz rożne metody zagospodarowania ich wakacyjnego czasu, gdzie nie ucieka się od indoktrynacyjnego wpływu. Takie zadania stawiała przed młodymi ludźmi socjalistyczna ojczyzna, nie można było myśleć inaczej, To oczywiście nie zmieni charakteru dzieci, które zawsze są spragnione przygód i tajemnic, są gotowe szukać skarbów, bawić się w miejscach zabronionych i walczyć o swoje z tymi, którzy są ich rówieśnikami. I tego żaden system, jak od tej pory, mimo siły swego oddziaływania na szczęście tego nie zmienił. Poza tym ciekawska natura i żądza przygód tkwią w każdym dziecku i dla nich jest gotowy do ogromnych poświęceń. Niekłaj jest miasteczkiem o tyle ciekawym, że łączy w sobie zarówno stałych mieszkańców, z tymi, którzy dotarli tu do pracy. Odzwierciadla to również podział grup, które na tym tle się tworzą. Są rodzimi Piraci, i są koloniści, osobną grupę stanowią bardziej zjednoczone dziewczyny, czyli Zielone Jaszczurki. Są też osoby, takie jak Świętopełk, które szukają swojego miejsca w którejś z grup, by zostać zaakceptowanym w tej społeczności Miejscem, które wzbudza najwięcej zainteresowania, ale i jest przyczyną wielu konfliktów, jest położony w centrum miasta ogród, będący olbrzymim terenem częściowo zagospodarowanym, a częściowo ciągle jeszcze niezbadanym, pamiętającym czasy przedwojennej świętości, kiedy był on własnością rodziny Szwajsów, których posiadłość w wyniku działań wojennych została zniszczona, a w ruinach stoi radziecki czołg. Wśród mieszkańców krążą przekazywane po cichu informacje, że tuż przed wejściem wojsk właściciel ukrywał swoje dobra gdzieś w ogrodzie i od tego czasu co rusz znajdują się chętni do ich odkopania. Jedną z osób, która wie o miejscu ich ukrycia jest Bosman, którym zajmują się piraci, zasłuchani w jego opowieści o morzu i spragnieni wiedzy o ukrytych skarbach. Kiedy czyta się tę książkę po latach, to żal, że takich relacji między młodymi ludźmi już nie ma, że grupy, bandy czy jakkolwiek byśmy nie nazwali te podwórkowe kręgi, już nie powstają, nie buduje się wspólnych inicjatyw, nie zachęca się do spędzania czasu, samotność współczesnego człowieka jest trochę samotnością Świętopełka, jesteśmy tego spragnieni, ale wygodniej jest siedzieć we własnej skorupie i zamiast na trzepaku rozmawiać na fejsie.

No cóż, gdybyśmy dziś odkopali skrzynie Szwajsa, na pewno nawet na myśl by nam nie przyszło, żeby ów skarb przekazać Fidelowi Castro lub Abbasowi, co z kolei chcieliby zrobić nasi bohaterowie. Jakże inne czasy, i jakże inna, wydawałoby się o wiele większa świadomość, choć pewnie gdyby dziś zapytać młodych ludzi to raczej żaden nie miałby tak szczytnych celów, jakiekolwiek...