„Dziewczyna z muszlą” to fabularyzowana biografia Mary Anning – dziewiętnastowiecznej poszukiwaczki skamieniałości. To właśnie ona odkryła pierwszego pterodaktyla, ichtiozaura i plejozaura. Jej odkrycia wywarły potężny wpływ na historię nauki, choć ona sama zawsze pozostawała w cieniu. Pozycja społeczna kobiety w dziewiętnastym wieku uniemożliwiała jej pracę naukową. Pod odkryciami Anning podpisywali się więc znani badacze – mężczyźni, wykorzystując jej niekorzystną sytuację materialną. Sprzedawała im odkryte przez siebie szkielety niemal za bezcen, nie do końca zdając sobie sprawę z wartości swoich znalezisk.

Tracy Chevalier ukazuje historię Mary przez pryzmat jej przyjaźni z Elizabeth Philpot – znacznie lepiej sytuowaną i definitywnie dużo lepiej wykształconą miłośniczką skamieniałości. Gdy Elizabeth i Mary zawierają znajomość, ta druga nie umie jeszcze ani czytać, ani pisać. Panna Philpot pomaga jej zdobyć wykształcenie, uczy katalogowania znalezisk.

Początkowo żadna z nich nie zdaje sobie sprawy z tego, z czym rzeczywiście mają do czynienia. Kościół odrzuca teorię o wymarłych gatunkach – według kościelnych hierarchów zaprzeczałaby ona bowiem historii stworzenia świata. Wszechwiedzący Bóg nie mógłby ich zdaniem stworzyć niedoskonałego gatunku, skazanego na wymarcie. Odkrycia Mary burzą tę teorię, ściągają jednak na nią społeczne potępienie. Gdy Elizabeth i jej przyjaciółka zakochują się w tym samym mężczyźnie, ich przyjaźń zostaje wystawiona na ciężką próbę.

Chevalier po raz kolejny udowodniła, że kreowanie interesujących postaci kobiecych wychodzi jej znakomicie. Mary Anning w niczym nie ustępuje Griet, czyli „Dziewczynie z perłą”. Silne skojarzenia z wymienioną powieścią, mocno spopularyzowaną przez ekranizację ze Scarlett Johansson w roli głównej ma oczywiście budzić również polskie tłumaczenie tytułu. W oryginale powieść zatytułowana jest „Remarkable Creatures”, co nie ma nic wspólnego z „Dziewczyną z muszlą”. To oczywisty chwyt marketingowy, niezbyt zresztą zręczny. Trudno bowiem skamieniałości nazwać po prostu „muszlami” – szczególnie szkielety ichtiozaurów i plezjozaurów, a to właśnie najważniejsze odkrycia Mary.

Mary jest postacią równie niebanalną jak Griet. Chevalier ukazuje ją jako zupełnie zwyczajną, niewykształconą dziewczynę – posiadającą jednak naturalny talent do znajdywania skamieniałości. Anning nie zna naukowej wartości swych znalezisk. Dla niej ichtiozaur to „ichtek”, plezjozaur to „plezik”. Innym skamielinom nadaje również własne nazwy. Nie wie, jak gwałtowne zmiany w historii nauki wywołają znalezione przez nią szkielety dawnych stworzeń, jest jednak gotowa na wiele poświęceń, by obronić swoją teorię.

Autorka umiejętnie zaderza ze sobą rozdziały, w których narrację prowadzi Mary z tymi, w których opowiada Elizabeth. Każda z przyjaciółek jest inna, łączy je jednak wspólna pasja. Chevalier usiłuje udowodnić, jak bezsensowny był zakaz zajmowania się pracą naukową przez kobiety. Mary nie posiada wprawdzie niezbędnej wiedzy, jest to jednak uwarunkowane przez jej sytuację społeczną, Elizabeth wie za to o wiele więcej od przeciętnego mężczyzny. Wprowadzenie takich bohaterów jak pułkownik Birch (jest to zresztą postać autentyczna, nie ma jedynie pewności co do tego, czy rzeczywiście łączyło go coś z Anning) ma na celu ukazanie płytkości wiedzy niektórych mężczyzn – a ich zdanie mimo to ceniono znacznie wyżej niż opinię kobiet.

„Dziewczyna z muszlą” mimo nietrafionego tytułu jest bardzo intrygującą lekturą. W niczym nie ustępuje „Dziewczynie z perłą”. Warto po nią sięgnąć.

Maria Guzelak-Robaszkiewicz