Pomysł na „Krakena” jest bardzo ambitny: oto przed oczyma czytelnika ma zostać rozpostarta panorama Londynu, jakiego nie znają jego mieszkańcy, zaludnionego niezwykłymi tworami, postaciami niecodziennymi, odznaczającymi się cechami rodem z literatury fantastycznej – ale zanurzonymi w brytyjskiej codzienności. Powieść ma być „deliryczną podróżą w otchłań mroku” (cytat z pierwszej strony okładki), jest bowiem „jedną z najdziwniejszych i najbardziej mrożących krew w żyłach książką wydaną na świecie w ostatniej dekadzie” (to na ostatniej stronie okładki). Czy tak jest rzeczywiście? Staję okoniem!

Założenia autora w zasadzie się sprawdzają: akcja rzeczywiście toczy się w Londynie, faktycznie pojawiają się twory (bogatej) wyobraźni, jaką dysponuje China Miéville, głównym wątkiem zaś jest sprawa ukradzionego egzemplarza olbrzymiej, zakonserwowanej kałamarnicy, zatem – wszystko na swoim miejscu.

Jednak powieść wydaje się zbyt gęsta, zanadto przyduszona natłokiem – wręcz gąszczem – wydarzeń, dialogów, działań. Pozycja rozpięta jest między licznymi gatunkami: dominującym jest urban fantasy, ale można znaleźć elementy zaczerpnięte z konstrukcji scenariuszy kina akcji, wciśnięty w dialogi humor komediowy, wątki kryminalne czy echa seriali policyjnych dostrzegalne w postaciach stróżów prawa. Ta mieszanina jest jednak pozbawiona proporcji, wszystko podaje się czytelnikowi na raz. Tak skonstruowany zamęt z początku ma swój urok: błądząc bez przewodnika po meandrach opowieści czerpiemy satysfakcję z samodzielnego składania wielobarwnych puzzli. Jednak, szczególnie w drugiej części książki, trudno oprzeć się wrażeniu, że sam autor zaginął i porzucił świat przedstawiony, pozwalając mu na chaotyczne i nieskoordynowane gesty. Co prawda narysowana struktura działa i fabuła się toczy, gubi jednak impet, rozmywa się i traci na wyrazistości. Po odłożeniu książki pozostaje westchnienie ulgi.

Jak już wspomniałem, wyobraźnia autora rzeczywiście imponuje. Sam – dość absurdalny, gdy rozważa się go na zimno – pomysł czczenia ośmiornicy jako bóstwa, zyskuje na wyrazistości przez odniesienia do innych kultów zaznaczonych w powieści. Umiejętności londynmantów, przestępca narysowany tatuażem na plecach swego nosiciela czy inny ukryty w atramencie – te i inne koncepcje spajają wariacką niekiedy, atrakcyjnie zmontowaną fabułę książki. Niestety wyobraźni zabrakło przy kreowaniu Londynu. Niewiele znajdziemy tam odniesień do istniejących w mieście przestrzeni, całość fikcyjnej kreacji alternatywnego miasta mogłaby bez większych problemów zostać przeniesiona do innej dużej miejscowości. Oczywiście, Londyn to szereg odniesień literackich, opowieść sama w sobie, jednak trudno oprzeć się wrażeniu, że w „Krakenie” jest zaledwie figurantem, atrakcyjnym (choć chyba już nieco zużytym) pretekstem do snucia opowieści.

Nie ułatwia sprawy tłumaczenie powieści (autorstwa Krystyny Chodorowskiej), która np. przekłada tytuły wszystkich przywoływanych piosenek, co w przypadku Rehab Amy Winehouse nie przeszkadza, z tym jesteśmy na bieżąco, ale przy starszych czy mniej znanych utworach jest już kłopotliwe.

Trudno mi polecić tę powieść z czystym sumieniem. Dla fanów autora – na pewno. Dla zwolenników urban fantasy – raczej tak. Czy jednak trafi do czytelników szeroko rozumianej fantastyki – śmiem wątpić.

Hubert Michalak