„Oko umysłu” to moje drugie spotkanie z neurologiem Oliverem Sacksem. Kilka lat temu czytałam „Mężczyznę, który pomylił swoją żonę z kapeluszem”, opowieść o niezwykle chwytliwym tytule, a jeszcze bardziej frapującym temacie. Dziś sięgnęłam po historie w jakimś sensie komplementarne do tych z „Mężczyzny…”, choć o nieco innym profilu.

Tematem opowieści Sacksa są ludzkie problemy związane z widzeniem i postrzeganiem, a co za tym idzie, autor zastanawia się nad tym, jak mózg analizuje informacje wzrokowe, jak radzi sobie z ich przetwarzaniem, co się dzieje, gdy ich „zabraknie”.

Kim są bohaterowie poszczególnych historii? To Lilian, pianistka, która widzi, dostrzega litery, pisze zupełnie poprawnie, ale nie umie przeczytać słów ani nut. To Patricia, która zatraciła umiejętność posługiwania się językiem, zachowując pełną sprawność umysłową. Howard, literat, który pisze, ale nie jest w stanie sam niczego przeczytać, bo nie rozpoznaje liter. Sue patrząca na świat pozbawiony głębi. Bohaterem kilku esejów jest sam doktor Sacks, który nie potrafi zapamiętać twarzy, a także zmaga się z czerniakiem gałki ocznej. Można także „przyjrzeć się” ludziom, którzy całkowicie utracili wzrok, choć czasem mają pamięć postrzeżeń wzrokowych.

Olivera Sacksa można traktować jako lekarza, którego ciekawią niecodzienne problemy natury medycznej. Może ma nadzieję, że przedstawiając je szerszej publiczności, choć trochę przyczynia się do kształtowania umiejętności postępowania z ludźmi, którzy żyją z często normalnie niemożliwymi do wyobrażenia schorzeniami. A przecież każdy z nas mógłby stać się bohaterem takiego opowiadania lub mieć styczność z osobami cierpiącymi - na przykład - na afazję. Książka pewnie przyda się i lekarzom innych specjalności, a na pewno tym przyszłym, bo podpowiada, z czym borykają się pacjenci, uczy, że warto spojrzeć czasem w szerszym kontekście na konkretny „przypadek”, bo za nim kryje się człowiek i jego dramat. Zdaję sobie oczywiście sprawę z tego, że osoba z fachową wiedzą medyczną czego innego oczekuje od literatury o tematyce medycznej niż przeciętny czytelnik. Dlatego myślę, sobie, że może - troszkę pewnie na wyrost - mogłabym nazwać Olivera Sacksa takim doktorem Tulpem, jak z obrazu Rembrandta, który również gawiedzi, czyli nam, zaciekawionym obserwatorom, wcale nie medykom, udostępnia wnętrze ludzkiego mózgu do oglądu, jak wtedy, gdy za czasów malarza, z emocjami zaglądano do wnętrza ludzkiego ciała.

Według mnie Oliver Sacks ma dar mówienia o trudnych neurologicznych problemach tak, że wciągają jak najciekawsze fikcyjne historie. Umiejętnie operuje językiem medycznych pojęć, nie utrudniając laikowi zrozumienia opisywanych zjawisk, choć nie ma co ukrywać, nie dla wszystkich to tekst. Trzeba bowiem chcieć przyswoić pewną wiedzę na temat funkcjonowania ludzkiego mózgu, bez niej czytanie staje się bezprzedmiotowe. Dla Sacksa liczy się człowiek, który musi oto poradzić sobie z nową sytuacją zdrowotną. A właściwie w tych przypadkach nie tyle człowiek, co jego mózg, przed którym ogromna praca, by zaadaptować się do niesprawności i ją w pewien sposób unieszkodliwić.

Justyna Radomińska