Banalne jest stwierdzenie, że II Wojna Światowa trwała od 1939 do 1945 roku. Historia XX wieku obudziła najgorsze z demonów ludzkości – ekstremalne ideologie, których ofiary ponosiły najczęściej cywile, jednostki – wiele lat przed i po wojnie. Demony fanatyzmu wszelkiej maści, miały w tym tragicznym czasie bardzo dobre notowania. Prawie każda rodzina europejska (szczególnie ze wschodniej części kontynentu) nosi piętno tamtych wydarzeń – ofiary i aresztowani wśród bliskich, straty moralnie i materialne. Pamięć o tamtych wydarzeniach to szalenie istotna sprawa – pamięć jako świadectwo tragedii. Lecz na obrzeżach tej pierwszej istnieje również druga forma pamięci, która nie pozwala wybaczyć i którą Ryszard Kapuściński w przedmowie książki Smoleńskiego określa mianem nieruchomej, martwej skamieliny. Czas historyczny, w relacjach polsko – ukraińskich to statyczny twór, którego początku można dopatrywać się w ludobójstwie wołyńskimi i wyniszczającej Akcji „Wisła”. Książka Pawła Smoleńskiego to próba uchwycenia i opisania niezwykle trudnych stosunków tych dwóch narodowości, w których pamięć o tragedii sprzed ponad pół wieku jest ciągle żywa.


„Pochówek dla rezuna” to zbiór dziewięciu reportaży w których Smoleński przedstawia ciemną stronę polskiej, ale też ukraińskiej historii. Gorzka pigułka, który każdy Polak i Ukrainiec musi przełknąć jeśli chcę w szczery i rzetelny sposób rozmawiać o wspólnej przeszłości, ale i przyszłości. Zakłamana i zahibernowana historia, która przez okres komunizmu nie miała szansy ujrzeć światła dziennego, po ’89 ponownie o sobie przypomina. Szowinistyczna postawa Polaków względem niepodległościowych dążeń Ukraińców budzi niedowierzanie. Tak samo zresztą jak niedowierzanie budzą pogromy ludności cywilnej dokonywane przez polskie wojsko w odwecie za działania Ukraińskiej Armii Powstańczej i Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. Festiwal wzajemnej nienawiści. Jak wspomina jeden z bohaterów książki:

„Na Pogórzu nastały straszne czasy. Jeśli w poniedziałek polskie wojsko spaliło ukraińską wieś, we wtorek i środę UPA puszczała z dymem polską, w czwartek palili Polacy, w piątek – Ukraińcy. Nakręcał się krwawy, fanatyczny kołowrót, śmierć za śmierć” s. 109

Dzisiejsze obustronne relacje to niezwykle delikatna materia, którą Smoleński stara się obiektywnie i rzetelnie przedstawić. Rozmawiając ze świadkami tamtych wydarzeń, udaje mu się uchwycić wspólny mianownik – cierpienie obu narodów. „Pochówek dla rezuna” to próba nakreślenia niełatwych stosunków dwóch sąsiadujących narodów, który relacja na zawsze naznaczyły tamte okrutne, minione wydarzenia.

Dziś wiele lat po tamtych wypadkach próbuje się naprawić to co zostało zniszczone. Danuta Łagódka, Dionizy Radoń – strażnicy pamięci czy Jewhen Stachiw orędownik polsko-ukraińskiego pojednania. Bohaterowie książki Smoleńskiego, którzy walczą o godność ofiar, ale też o naprawę tego, co w tak łatwy sposób zostało zniszczone – wzajemną tolerancję i akceptację.

Praca Smoleńskiego to dziennikarstwo najwyższej klasy. Jak słusznie zauważa Marek Włodarski cytowany zresztą na okładce książki:

„„Pochówek dla rezuna” powinien znaleźć się w bibliotece nie tylko każdego nauczyciela historii i literatury polskiej, ale i każdego czytelnika poszukującego własnej tożsamości w zderzeniu z nie zawsze chlubną, o czym przypominają nam dzisiaj Jan Tomasz Gross i Paweł Smoleński, historią naszego kraju. Bardzo ważna książka!". Trudno o lepszą konkluzję.

Polecam.

Monika Długa