Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Kapitał społeczny jest zatem w naszych badaniach jedną z głównych zmiennych. Interesuje nas odpowiedź na pytanie o jego stan i szanse rozwoju zarówno w środowisku szkolnym (I etap badań), jak i w warunkach wyższej uczelni (II i III etap badań). Na ile polska szkoła, uniwersytet są dziś, mówiąc słowami Janusza Czapińskiego, „przestrzenią, w której i poprzez którą tworzony jest kapitał społeczny”, oraz jakie można stawiać prognozy pod tym względem? Jest to ważne pytanie. Jak zauważają badacze Polski okresu transformacji, kapitał społeczny stanowi „istotę społeczeństwa obywatelskiego, z pewnością zaś społeczeństwa efektywnego rozwojowo” (Czapiński 2006 s. 257; patrz także np.: Putnam 1995, 2008; Szacki 1997; Bokajło, Dziubka 2001, 2008; Pietrzyk-Rewers 2012; Herbst 2005; Borowiec 2006; Balawajder 2007; Masłyk 2010). Jego rola polega również na tym, że pozwala łączyć i efektywniej wykorzystywać inne typy kapitałów, np.: kapitał ludzki, kapitał intelektualny, kapitał kulturowy, kapitał ekonomiczny itd. (Kazimierczak 2007a, b; Rymsza 2007; Herbst 2008b; Fukuyama 1997; Putnam 2009).

Badania były „wzdłuż czasu”, czyli – inaczej mówiąc – „wzdłużne”, jako że objęły trzy fale pomiarem punktowym tych samych studentów, więc będących na I, III i V roku studiów. Ze względu na problematykę, dobór próby i zasięg czasowy można nawet uznać je za unikatowe. Tak zresztą ocenili je recenzenci projektu, na realizację badań otrzymaliśmy bowiem w 2007 roku grant MNiSW (nr 3821/HO3/2007/32), w ramach którego dokonaliśmy dwóch pomiarów studentów (próba badawcza około 1500 osób z 12 Wydziałów). Przeprowadziliśmy także trzeci pomiar, ale już dzięki finansowemu wsparciu macierzystego Wydziału. Badania diachroniczne już z istoty postępowania wymagają znacznych nakładów czasu i wysiłku. Są więc rzadkością w warsztatach nie tylko polskich pedagogów, ale także zachodnich, aczkolwiek dokonywanie pomiarów rozciągniętych w czasie, zezwalających na dynamiczne i wieloaspektowe ujęcie badanych zjawisk, jak zauważa Klaus Hurrelmann, należy do

[...] najbardziej skutecznych metod przedstawiania zmian współzachodzących między warunkami jednostkowego i społecznego rozwoju (1994, s. 77).