Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Na wstępie chcę od razu ostrzec, że książka, o której piszę, to nie literatura, ale raport z badań socjologicznych, i to dość już leciwych, bo wykonanych na przełomie lat 80’ i 90’, a opublikowanych w roku 91. Ich przedmiotem były Tychy – powstanie i funkcjonowanie tego miasta, a mówiąc wprost, patologia systemu planowego i jego skutki dla relacji społecznych. Muszę przyznać, że jako socjolog od lat niepraktykujący, miałam momentami dużą frajdę z czytania tekstu, w którym naukowiec wchodzi w rolę antropologa, próbującego zrozumieć logikę funkcjonowania obcego sobie społeczeństwa. Że takie podejście ma sens, świadczy o tym fakt, że opisywana społeczność i jej problemy już powoli odchodzą w przeszłość, a więc to, co jeszcze niedawno było „oczywistą oczywistością”, też już powoli wymaga objaśnienia. Jest tam na przykład kapitalny opis funkcjonowania piwiarni, „miejsca skupienia dla części mężczyzn z badanego obszaru” (podczas gdy dla kobiet takimi miejscami skupienia było targowisko i supersam),lub też opis suszarni, a właściwie, placu zabaw zaanektowanego przez panie w podomkach. Ogólnie rzecz biorąc, wnioski z raportu są, jak się można domyślić, przygnębiające. Zostawię tu ogólniejszy fragment na ten temat, chciałabym tylko dodać, że chętnie przeczytałabym podobny raport na temat współczesnego, z kolei bezplanowego tworzenia osiedli (w klinach napowietrzających, bez wystarczającej infrastruktury, bez szkoły, terenów zielonych, o innych "atrakcjach" nie mówiąc). Jeśli ktoś o takim badaniu wie, bardzo proszę o cynk. „Uniformizacja, tak charakterystyczna dla manifestów De Stijl, Bauhausu i Karty Ateńskiej, przyjęła w Tychach - podobnie zresztą jak i w innych nowych ośrodkach socjalistycznych - postać radykalną. Określono nie tylko normatywy mieszkaniowe, powierzchniowe, ludnościowe, ale i parametry m o d u ł u , z którego powstawały kolejne kwartały miasta. Arbitralnie przeto ustalono, iż Tychy winny mieć zrazu 100, a później 130 tysięcy mieszkańców, zajmować 800, a później 600 ha osiedleńczych, że pokój z kuchnią powinien mieć 28 do 39 m2, mieszkanie trzy pokojowe - od 51 do 58 m2. Przyjęto także, iż grubość prefabrykowanych ścian poprzecznych równać się będzie 20 cm (1957),żuraw wykona 8 ruchów na 100 m3 kubatury przy budowie tzw. kominowca (nigdy zresztą niezrealizowanego),że gęstość zaludnienia wynosić będzie 445 osób na 1 ha, łączna kubatura obiektów planowanych do wyburzenia wyniesie 9000 m 3, a koszt 1 m2 mieszkania nie przekroczy 1900 złotych. Nie trzeba chyba dodawać, iż dziesiątki, setki tych biurokratycznych normatywów i założeń były częstokroć łamane lub „omijane". Bliższa ich analiza stanowi wszakże znakomity przyczynek do studiów nad totalnym czy wręcz totalitarnym charakterem urbanistyki i architektury tego okresu. (…). Nie można jednak zapominać o prawdzie dość oczywistej, przypomnianej ostatnio przez Jałowieckiego. „To nie krasnoludki opracowywały normatywy urbanistyczne i architektoniczne i organizowały biura projektowe. To nie krasnoludki wygłaszały opinie o konieczności zerwania z indywidualnym projektowaniem dla pojedynczego klienta, ograniczającym twórcze możliwości architekta. (…) Architekci w latach pięćdziesiątych i później nie byli wykonawcami dyrektyw, ale ich twórcami. I taka jest niestety prawda historyczna”. Całość można znaleźć tutaj: http://www.euroreg.uw.edu.pl/dane/web_euroreg_publications_files/3679/32._miasto_socjalistyczne_i_wiat_spoeczny_jego_mieszkacw.pdf