Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Mając pełną świadomość słabych stron generalizacji, pragnę niniejszym wyrazić zachwyt nad właściwą rosyjskim pisarzom umiejętnością wyrażania mądrości bez zbędnego zadęcia i podcierania się nazwiskami uznanych i zawłaszczonych bez zrozumienia przez kulturę masową ludzi nauki, przeważnie filozofów. „Podróż” to swoisty, niespieszny kolaż autobiograficznych zwierzeń autora, relacji z podróży na wschodnie rubieże Związku Radzieckiego i wreszcie przemyśleń na temat relacji międzyludzkich. To także pochwała ludzi prawdziwych oraz studium zagadnienia jednostki wybitnej, próba zdefiniowania cech indywidualnych i środowiskowych , które pozwalają takiej jednostce zaistnieć. Napisane ze swadą i gawędziarskim zacięciem, nieodparcie ujmujące delikatną melancholią. Niewątpliwe talent i zmysł obserwacyjny Bitowa idą jednak w odstawkę, gdy ten popada w fatalny zachwyt, skutkujący trudnym do zniesienia poziomem emfazy. Wydaje się wówczas, że za bardzo lubi rozkoszować się własnymi słowami, niektóre myśli powtarzają się, inne z kolei brzmią nieco naiwnie. Można by tę książkę odchudzić bez szkody dla niej samej o część traktującą o Armenii, w której swoje zauroczenie tym krajem oddaje autor nie do końca udolnie, a fakt, iż sam podnosi wobec siebie ten zarzut, nie osłabia jego siły. Tę najdłuższą w całym zbiorze opowieść charakteryzuje też obca mi jako egocentrykowi i z czasem coraz bardziej irytująca skłonność do rozbierania motywacji swych rozmówców na najmniejsze cząstki, analizowania każdego słowa i gestu, również tych poniechanych, których ślad jakimś cudem jednak Bitow wychwytuje i natychmiast wywleka na światło dzienne, by podzielić włos na czworo i dopisać do nich opartą przecież na grząskich piaskach historię. Z pewnością tak by mnie to nie drażniło, gdyby te wywody nie były wygłaszane z ambony, oparte na przekonaniu o swojej wszechwiedzy i nieomylności. Dlatego gdyby wyrzucić z tego zbioru „Lekcje Armenii” – cóż za charakterystyczny tytuł zdradzający dydaktyczne zapędy autora – byłby on nie tylko bardziej zwarty, ale i zwyczajnie lepszy. Co nie oznacza bynajmniej, że jest zły.