Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Zbiór studiów i materiałów pod redakcją Krzysztofa Brzechczyna jest publikacją "na czasie", nie zatrącającą powielaniem i samopodobieństwem prawd wtórnych oraz naddatkiem hipostazowania takowych poprzez porządkowanie dziejów wedle haseł, sloganów i banałów. Wszelkie prace i opracowania traktujące o historii współczesnej Polski, a skupione wokół problematyki "solidarnościowej" ze środkiem ciężkości pozostającym w dziedzinie uczestników rozmów przy Okrągłym Stole wydają się być wciąż zaczątkiem zaledwie prezentacji tego wycinka dziejów w sposób godzien kształtować podręczniki i kolejne pokolenia bez niedomówień, wątpliwości oraz braków dowodów potwierdzających hipotezy i przypuszczenia. Charakter wydawnictwa zdaje się niejednokrotnie przypominać w pracach kolejnych autorów, że obrana tematyka wyznacza i zawęża oczywistą cezurę do dwudziestoletniego okresu za czym stanowi dodatkowy przyczynek do badań na polu komparatystyki diachronicznej czy filozofii języka i jego najnowszych przemian przenikając niejako istotę zagadnienia w odniesieniu do czynników kształtujących świadomość bytu obywatela polskiego państwa w nowych warunkach jakie poczęły utrwalać się po roku 1989 za sprawą, m.in. wolnych mediów i samorządów. Zasadniczym i nadrzędnym dla zbioru jest pewien skromny zbiór pojęć i terminów, które w okresie zmian i przemian nabrały pewnego odświętnego znaczenia by we właściwym czasie stać się pełnoprawnymi składowymi powszechnej skarbnicy polskiej leksyki. Takim przykładowym słowem, które w swej warstwie znaczeniowej stało się postrzegane jako idealizowany symbol wyzwolenia spod jarzma komunistycznego ustroju stał się "przełom." Zjawiskowość wynikająca z dociekań natury języka i lingwistyki stosowanej, tudzież koncepcji racjonalności komunikacyjnej wyjaśnia po części istotę więzi międzyludzkich owych czasów. "Interpretacje upadku komunizmu w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej" podzielono na trzy obszary tematyczne czy też oglądy wynikające z zajętego stanowiska: I. "Upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej" II. "Wybrane aspekty przełomu 1989 roku w Polsce. Interpretacje i przebieg" III. "Przełom 1989 roku w świadomości społecznej." Przedmowa Krzysztofa Brzechczyna pozwala wstępnie zorientować się, co do podejmowanych problemów badawczych. "Horyzont konceptualno-problemowy" jawi się odbiorcy poprzez odpowiedzi na pytania z których podstawowym i najważniejszym dla historyków wydaje się pozostawać: znaczenie i charakter czy też mechanizm przemian ustrojowych zachodzących w Polsce (1988-1991) oraz ich oddziaływanie na kraje uwikłane w zależność od narzucanego modelu państwowości totalitarnej. Zbiór zachowuje przy tym w czytelny sposób istotną dla historii ciągłość wskazując na rolę i rozumienie dziejów transformacji ustrojowej przez ludzi, którzy w tamtym czasie dopiero pojawili się na świecie. Takim niemal podsumowaniem z rzeczowym spojrzeniem młodego pokolenia jest praca Marty Maciszewskiej pt. "Po co nam wasza Solidarność? O Solidarności z perspektywy współczesnego pokolenia młodych ludzi." Przekrojowo ukazana tematyka i wybór prac zawartych w tomie zdaje się w owym układzie korespondować z pewnym kanonem estetycznym jaki sprzyja przyjętej refleksji, a przedstawionym przez Małgorzatę Lisiewicz w publikacji pt. "Dylematy Narodowej Galerii Sztuki pod koniec XX wieku, czyli wpływ przełomu społeczno-politycznego lat 1989-1991 na kształtowanie się polskiej tożsamości narodowej." Myślę, że taki sugerowany punkt wyjścia do rozważań nad tomem wyjaśnia poczucie braku jasnych odpowiedzi na wiele postawionych pytań; jak w "Przedmowie": "Pytania te zakreślają horyzont konceptualno-problemowy przedstawionej pracy. Nie wszystkie zgromadzone w niej artykuły w sposób wyczerpujący i bezpośredni nań odpowiadają. Ale, co ważniejsze, prowokują do zadawania takich pytań i stawiania problemów." Część pierwsza "Interpretacji upadku komunizmu w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej" pozwala na zaczątek zrozumienia lub retrospekcję własnych przeżyć i wspomnień w odniesieniu do przemian zachodzących "za płotem." Poczucie pozostawania we wspólnotowym bloku z właściwymi dla komunistycznego ustroju tworzonymi barierami i podziałami zostało przedstawione w sposób klarownie wyjaśniający zróżnicowanie tempa przemian i dynamikę wydarzeń. Zauważalne niewspółzachodzenie i rozbieżności jakie odróżniają charakter przemian w NRD, Czechosłowacji, Polsce, Węgrzech, Rumunii i Bułgarii jak też podobieństwa i analogie wyszczególniono w omówieniu modelu komunistycznej państwowości każdego z tych krajów (w domyśle nazewnictwa: byłych). Zdefiniowanie tych wyróżników socjalistycznej tożsamości pozwala na całościowe zaprezentowanie następnych symptomów rozkładu ideologicznego systemu komunistycznego. Owa erozja znajduje swoje analizy w rozpatrywaniu skutków rewolucji rumuńskiej (Konrad Białecki - "Dlaczego zgasło słońce Karpat? Geopolityczne i wewnętrzne uwarunkowania upadku dyktatury Nicolae Ceausescu"),czyli w omówieniu z sygnalizowanym wątkiem antycypującym jak też traktując o przełomie i kształtujących się postawach intelektualistów niemieckich (Magdalena Latkowska - "Intelektualiści niemieccy wobec przełomu w 1989 roku"). Pobieżny skrót wyjaśnia zatem bogaty wachlarz ujęć jakie pozwalają rozpatrywać upadek systemu w Europie Środkowo-Wschodniej. Część pierwsza zawiera też prace Dragosa Petrescu i Janusza Okrzesika. W drugiej części przedstawiono "Wybrane aspekty przełomu 1989 w Polsce. Interpretacje i przebieg." Autorzy podejmują się analizy okresu przemian i czasu rozmów przy Okrągłym Stole dorozumiewając niejako w oparciu o koncepcje będące omówieniem struktury per analogiam (Janusz Goćkowski - "Inżynieria społeczna przywracająca normalność ustroju życia zbiorowego") jak też wykazanie zasadności i potrzeby negocjacji w formie rozmów przy Okrągłym Stole rozważając dany obszar porozumienia w przełożeniu na model racjonalności komunikacyjnej Jurgena Habermasa (Dariusz Dobrzański - "Porozumienie przy Okrągłym Stole. Próba modelu). Artykuły składające się na część drugą stanowią też prace Krzysztofa Brzechczyna, Rafała Reczka, Marcina Kluzika i Pawła Antkowiaka. Badania przedstawione w części trzeciej można określić jako prezentację odbioru przełomu 1989 roku i recepcję zjawisk oraz wydarzeń w świadomości pokoleń. Świadomość jest przy tym rozróżniana przez autora na: historiograficzną, artystyczną i pamięć artystyczną. Rozprawy są mimo oczywistej wartości nadrzędnej jaka przyświeca wszystkim zebranym materiałom pracami odznaczającymi się pewną odrębnością sfery tematycznej ukierunkowanej na wygenerowanie i opis politycznych postaw oraz ich odczytywanie w pewnym przesłaniu zawartym w dziele sztuki. Nieprzystającym do części może wydać się Przemysława Janiszewskiego "Historiograficzne interpretacje przemian ustrojowych w Polsce" ze względu na charakter pogłębionego studium. Nowa jakość i wartość w polskiej kinematografii (Dobrochna Dabert - "Doświadczenie przełomu 1989 roku w polskim kinie") oraz bilans zasobu językowego w cieniu paradygmatu lingwistycznego (Agnieszka Kula - "Okrągły Stół w społecznej świadomości ostatnich dwudziestu lat. Perspektywa językoznawcza") rozprawiają w niejednorodny sposób o wpływie zmian na postrzeganie i efekt dostrzegalny w odzwierciedleniu ducha czasów. Część trzecią dopełniają Monika Grzelka, Małgorzata Lisiewicz, Adam Mielczarek i Marta Maciszewska. Oczywistym wydaje się za warte przypomnienia, że brak odpowiedzi na niektóre z postawionych pytań tłumaczone już było we wstępie specyficznym charakterem otwartości prac nad historią najnowszą. Tezy przedkładane z przydatkiem wzmocnienia o źródłosłów i bibliografię pobudzają intuicyjne wrażenie obcowania z historią i pozwalają na konfrontację z innymi podobnymi publikacjami w możliwie szerokim zakresie i ujęciu. Nowatorstwo badawcze autorów prac pod redakcją Krzysztofa Brzechczyna zyskało wiele uznania i wysokich not. Wydawnictwo pod znakiem Instytutu Pamięci Narodowej.