Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Ta solidna i znakomicie udokumentowana monografia odsłania kulisy gry dyplomatycznej i szpiegowskiej, jaką prowadził Watykan i jego tajni współpracownicy przeciwko reżimowi III Rzeszy. Autor pokazał nam proces kształtowania się papieskiej siatki wywiadowczej na terenie hitlerowskich Niemiec, która następnie angażowała się w działalność spiskową z antynazistowską opozycją i zachodnimi mocarstwami, mającą na celu obalenie Hitlera (nie wyłączając w ostateczności zamachu). Ale przecież przeciwna strona konfliktu nie funkcjonowała w tym czasie w próżni. Riebling pokazuje zatem także drugą stronę tej cichej wojny – m.in. szczegóły forsowanego przez Hitlera planu zbrojnego zajęcia Watykanu i porwania Piusa XII –przypominając, jak niewiele brakowało, by papież zapłacił życiem za swoją postawę wobec nazizmu. Bardzo rzetelnie zostały przestawione także mało znane kulisy wielkiej polityki w czasie II wojny światowej, jak chociażby negocjacje w sprawie ustalenia warunków zawarcia pokoju (po odsunięciu Hitlera od władzy),prowadzone między rządem brytyjskim a przedstawicielami wewnątrzniemieckiej opozycji. Ale najważniejszą zaletą „Kościoła szpiegów” pozostaje bez wątpienia fakt, iż monografia ta rzuca nowe światło w dyskusji na temat działań Piusa XII i postawy Kościoła katolickiego w najbardziej mrocznym momencie współczesnej epoki, który był wielką próbą jego autentyczności i moralności. W świadomości historycznej utrwalił się obraz Piusa XII jako kontrowersyjnej i niejednoznacznej postaci. Papież ten niejednokrotnie był oskarżany zarówno przez współczesnych, jak i historyków za współudział w Holokauście, za skryte sprzyjanie nazistom. Autor, bazując na imponującej kwerendzie źródeł archiwalnych, obala ten stereotypowy wizerunek Piusa XII. Z kart książki wyłania się bowiem obraz człowieka, który, aby zabezpieczyć watykańskie interesy i pomagać ofiarom zbrodniczego systemu, zmuszony był prowadzić z przywódcą III Rzeczy niebezpieczną grę. Z jednej strony wysyłał Hitlerowi kartki urodzinowe, a z drugiej wspierał, (także finansowo i logistycznie),wszelkie działania mające na celu usunięcie tyrana. Wprawdzie nigdy nie wypowiedział na głos "płomiennych słów" krytyki na temat Hitlera i nazizmu, które, jak czytamy w książce, cisnęły mu się na usta, za to aktywnie wspierał tych, którzy chcieli obalić dyktatora. Autor zebrał wszystkie fakty i stworzył niezwykle pasjonującą opowieść - o szpiegach w sutannach, wykradających tajemnice III Rzeszy, o zamachowcach ukrywających się w kościelnych kryptach, o tajnych emisariuszach narażających życie, by przewieźć ważne wiadomości. A przede wszystkim opowieść o nadludzkim poświęceniu i ofiarności w walce dobra ze złem, która nie była pozbawiona rozterek moralnych: czy w tej walce ludziom wolno złamać jedno z najważniejszych z boskich przykazań – „nie zabijaj”?