Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka ma formę wywiadu z francuskojęzycznym naukowcem włoskiego pochodzenia – Enzo Traverso, polecanym w niektórych opiniach na Lubimy Czytać. Niestety, tytuł nie zapowiada prawdziwej treści. Tak naprawdę dwie trzecie książki poświęcone jest francuskiemu Frontowi (obecnie Ruchowi) Narodowemu rodziny Le Pen, którego nazwa lub skrót pojawia się tam na każdej stronie (niekiedy wielokrotnie) i niemal w każdej wypowiedzi Travereso. Inne kraje, które są przedmiotem rozważań politologa to Włochy (głównie jeśli chodzi o czasy Mussoliniego),Hiszpania (też frankistowska) i Niemcy (nazistowskie oraz raz wspomniana z nazwy Alternatywa dla Niemiec) a także Donald Trump. Europa Środkowo-Wschodnia w ogóle nie pojawia się w rozważaniach Traverso, poza jednym zdaniem, w którym wymieniony jest węgierski Jobbik. Niestety, autor nie tylko nie rozumie naszej części Starego Kontynentu, ale ona go po prostu kompletnie nie interesuje, podobnie jak i innych naukowców z Europy Zachodniej (szczególnie deklarujących się jako lewicowi). Tak jakby nie zauważyli, że nie ma już żelaznej kurtyny dzielącej Europę. Pozostała część książki dotyczy Państwa Islamskiego (Daisz) oraz współczesnego antysemityzmu. Nietrudno zgadnąć skąd te zainteresowania – wszak dla Francuzów to tematy bliższe i bardziej interesujące niż to, co się rozgrywa na wschód od Łaby i na południe od Wiednia. Oczywiście dzieje się tak z powodu tradycji kolonialnej i znaczącej populacji muzułmanów w społeczeństwie oraz podkreślanej świadomości kolaboracji reżimu Vichy w eksterminacji francuskich Żydów w czasie wojny. Plusem książki jest wiele celnych spostrzeżeń Traverso („zagrożenia totalitarnego nie stanowi ani rewolucja komunistyczna ani faszyzm lecz polega ono na wymazywaniu polityki przez proces urzeczowienia świata, w którym wszystkie stosunki społeczne i międzyludzkie stają się czysto towarowe, a nasze zachowania i pragnienia kształtuje rynek”),trafnie podkreślanie podobieństw i różnic między rożnymi ruchami politycznymi i ich zapleczem ideologicznym (topniejącym jak zauważył autor - miejsce ideologów zajmują specjaliści od reklamy i PRu) czy wskazanie różnych rodzajów historycznego antysemityzmu, zachowań wykluczających wobec grup społecznych i kulturowych. Minusy to z kolei dość hermetyczny język. Ciągłe powtarzanie pewnych sformułowań („matryca”, „dyskurs”) czy upieranie się przy kategoryzowaniu i tworzeniu nowych definicji, czasem nietrafnych jak „antyjudaizm” zamiast „antysyjonizmu” czyli niechęci do państwa Izrael (a w praktyce jego prawicy, uosabianej przez Biniamina Netanjahu). Ale największy z nich to pełna frankocentryczność naukowca. Mnóstwo powołań się na francuskich autorów i ich dzieła, wydarzenia z historii ostatnich 150 lat tego kraju oraz specyfikę sceny politycznej, czy raczej publicznej przybranej ojczyzny autora. Bez ich znajomości wywód Traverso jest dużo mniej czytelny a jego poglądy mniej zrozumiałe (np. że świeckość polega na walce z supremacją wyznań większościowych, ale nie z religiami mniejszości czy też feminizm jako prawo do noszenia hidżabów etc.). Jednym słowem pozycja ciekawa i warta przeczytania, ale mało odkrywcza i mocno lokalna. No i nadal budzi obawy co do tego, czy naprawdę wielu intelektualistów zachodnich prawidłowo potrafi rozpoznać realne zagrożenia (w przypadku Europy Środkowo-Wschodniej są to ruchy konserwatywno-autorytarne, likwidujące niezależne sądownictwo i pluralizm mediów, uwłaszczające swoich przedstawicieli majątkiem publicznym a nie hałaśliwe ugrupowania nacjonalistyczne),nie mówiąc już o zastosowaniu jakichkolwiek terapii. Wszystkie chore i niebezpieczne idee są bowiem jedynie złą, nierzadko zbrodniczą odpowiedzią na problemy, których nie potrafią rozwiązać elity władzy i mediów. Dopiero przezwyciężenie tychże bolączek prowadzi do eliminacji ruchów skrajnych. Przeczytane w ramach listopadowego wyzwania – książka budząca strach lub niepokój.