Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Pamiętam, że kilka lat temu w krótkim czasie przeczytałem lub przekartkowałem kilkanaście (kilkadziesiąt?) książek dotyczących coachingu czy psychologii motywacyjnej. Po takiej lekturze nie tylko nie czułem się nadmiernie wzbogacony duchowo czy intelektualnie, ale wręcz przeciwnie - wyczuwałem pewien rodzaj fałszu i nieuczciwości intelektualnej, jakie zostały mi zaserwowane. W tamtym czasie nie do końca potrafiłem wyrazić swoje zarzuty oraz wątpliwości wobec twierdzeń pop-psychologii. Myślę, że dalej nie jestem w tym biegły ze względu chociażby na brak formalnego wykształcenia psychologicznego, ale lektury takich pozycji jak np. "Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym" Kahnemana (i de facto częściowo Tversky'ego) pozwoliły mi w lepszym stopniu odkryć to, jakich błędów i nadużyć dopuszczają się niektórzy autorzy psychologii popularnej. O ile "Pułapki myślenia" ukazują pułapki, jakie zastawiają na nas autorzy cud-poradników psychologicznych (np. dowody anegdotyczne czy błędy milczących dowodów),tak Stephen Briers w "Psychobzdurach" podejmuje się próby rozprawienia się z powszechnymi mitami popularnej psychologii. I moim zdaniem wychodzi mu to więcej niż dobrze. Briers słusznie zwraca uwagę na to, że luminarze psychobzdur często stosują "absurdalnie uproszczone modele współczesnego życia", pomimo że jego stopień skomplikowania wciąż rośnie. Może to wynikać chociażby z ludzkiej potrzeby uporządkowania "chaotycznego strumienia doświadczeń, narzucenia jakiegoś porządku temu niesfornemu chaosowi". Można tu zauważyć pewne podobieństwo z tezą, jaką zawarł w "Ucieczce od wolności" Erich Fromm, według którego zwiększenie się zakresu wolności politycznych czy gospodarczych w XIX i XX wieku paradoksalnie poskutkowało wystąpieniem lęku przed wolnością; może i brak praw oraz wolności ograniczał jednostkę, ale z drugiej strony ta uciemiężona jednostka mogła liczyć na pewien rodzaj bezpieczeństwa w dotychczas uporządkowanym świecie. Kolejny zarzut Briersa dotyczy sfery aplikacyjnej, czyli tego, że autorzy licznych psychobzdur obiecują, że będzie łatwo, szybko i przyjemnie, zupełnie pomijając złożoność poszczególnych problemów, w rezultacie czego uzyskane efekty są przeważnie zupełnie niesatysfakcjonujące. Briers nazywa autorów psychobzdur nauczycielami "kultu cargo", ponieważ ich działania pozornie wyglądają na naukowe, a w rzeczywistości nie stosują się oni do rygorystycznych reguł metodologicznych. W każdym razie pozostaje mi polecić "Psychobzdury" jako pozycję, która świetnie rozbraja miny popularnej psychologii. Jednocześnie Briers nie wygłasza ex cathedra swoich "słusznych poglądów na wszystko", zachowując daleko idący umiar oraz pokorę wobec ogromu niewiedzy psychologii jako nauki. I w zasadzie do tego samego nas zachęca - żebyśmy nie bali się mieć wątpliwości i zadawać pytania. Zwłaszcza jeżeli kolejny autor psychobzdur próbuje nam sprzedać swoje wspaniałe remedium na wszystko.