Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Niewłaściwie przetłumaczony tytuł wprowadza w błąd. To nie jest zarys kultu św. Mikołaja na Rusi; to filologiczno-semiotyczne śledztwo w poszukiwaniu reliktów pogaństwa jakie utrwaliły się w wizerunku ruskich świętych. Tak więc, wbrew tytułowi, bardziej ukontentowany będzie ten, kto liczy na dociekliwe studium słowiańskiego pogaństwa, niż ten, kto liczy na historię chrześcijaństwa na przykładzie św. Mikołaja. Uspieński reprezentuje szkołę Tartu i jest to jedna ze znakomitych prac, jakie ta szkoła stworzyła. Naukowcy poprzez badania struktur języka, utrwalonych znaczeń, tekstów folkloru kreślą siatkę kulturowych powiązań, wcale nie oczywistych, i docierają do samych ich zrekonstruowanych źródeł. Wyniki są często bardzo ciekawe, niedostępne innym dziedzinom nauki, jak archeologia czy historia. Wbrew pozorom, najważniejszym bohaterem "Kultu św. Mikołaja" jest nie Mikołaj a pogański bóg Wołos/Weles. Poznajemy jego związki ze ślepotą, kulawością, światem podziemnym, płodnością, zwierzętami, itd. Na wiele z tych związków nie wskazywał przed Uspieńskim nikt; ślady wielu sami rozpoznajemy w średniowiecznych źródłach, choć sam autor posługuje się właściwie wyłącznie materiałem znacznie późniejszym. Przeanalizowany materiał jest ogromny a sposobowi argumentacji trudno odmówić logiki. To też różni Uspieńskiego od jego dzisiejszych polskich naśladowców, którzy próbują stosować jego metodę, ale ich domorosłe prace nie wychodzą poza zlepki skojarzeń. Na polskim rynku wydawniczym zdecydowanie jedna z najważniejszych książek na temat pogańskiej religii Słowian.