Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Po śmierci wikarego - w Combehurst, w domu na wrzosowisku - wdowa po mężu wychowuje dwójkę dzieci. Chłopiec i dziewczynka tworzą zgodną parkę, choć trzeba przyznać, że to Edward - będąc faworyzowanym, a jednocześnie temperamentnym i szczególnie ożywionym dzieckiem - góruje nad siostrą. Maggie jednak bez większych oporów poddaje się woli brata; wrodzona skromność oraz troska o dobrobyt najbliższych każą usuwać się w cień, zaś wygody rodziny przekładać nad swoją przyjemność. Życie Margaret składa się więc z pomniejszych poświeceń oraz ustępstw, lecz wraz z upływem czasu dziewczyna dostrzega pewną niesprawiedliwość, jaką jest na co dzień otaczana. Prawdziwy dramat rozpoczyna się, gdy Ned uwikławszy się w sieć skomplikowanych malwersacji okrywa rodzinę hańbą; lojalność Maggie zostaje wówczas wystawiona na poważną próbę - od decyzji, którą podejmie zależy przyszłość brata i matki albo… Jej własne szczęście. **** Zanim sięgnęłam po ,,Dom na wrzosowisku’’ – cieniutką książeczkę liczącą zaledwie 130 stron – byłam w oczywisty sposób nastawiona na lekturę z suspensem. Tytuł przywodził na myśl dość oczywiste skojarzenie, dokonania Pani Gaskell na literackim poletku grozy również. A jednak. Powieść ta, dziś już nieco przestarzała i zapewne trochę zapomniana, z historią o duchach ma niewiele wspólnego, ba! Jest jej dokładnym przeciwieństwem; ‘Dom’ to bowiem przykład klasycznego dramatu obyczajowego osadzonego w realiach epoki oraz w okowach schematu. Utwór mimo, że pod wieloma względami urokliwy i staroświecko romantyczny, trąca po prostu… Wyjątkową przewidywalnością podszytą kaznodziejskim przesłaniem. Akcja nowelki rozgrywa się w małej wiosce, w domostwie oddalonym o dobre kilka mil od sąsiedzkich zabudowań, w obrębie trzech jednostek – matki, syna i córki – którzy muszą ze sobą koegzystować. Muszą także, wedle odgórnie przyjętych norm oraz konwenansów, wpasować się w system społeczny i właściwą mu hierarchię. Pani Browne dokłada więc wszelkich starań, aby przygotować dzieci do przypisanych im ról; niestety, faworyzując w widoczny sposób jedno z nich, czyni jednocześnie krzywdę obojgu – Edwardowi psuje morale, natomiast Margaret szczędzi uwagi i względów czułości. Ów krzywda chociaż dotkliwa niewinnej ofierze, dla jej sprawczyni pozostaje niezauważona. Elizabeth Gaskell kreśli przejmujący obraz młodej kobiety rozdartej pomiędzy miłością do rodziny, a naturalnym niezrozumieniem wszystkich przykrości, jakich z ich strony doświadcza. Nie jest to jednak ani prosta, ani zbyt banalna charakterystyka osoby odczuwającej urazę wobec niesprawiedliwego traktowania. Wręcz przeciwnie; postawa Maggie zaskakuje pokorą, wyrozumiałością, gotowością do poświęceń. Naturalnie wrodzona dobroć, daleko rozwinięta moralność i pragnienie szczęścia, pchają Margaret w stronę właściwej ścieżki – pomimo różnorakich animozji, dziewczyna podejmuje trud wyrzeczeń. Podobna – w tym sensie, że obfitująca w mnogość zbożnych cech – koncepcja dziewczęcia opierającego się pokusom hedonistycznego i samolubnego życia, w literaturze wiktoriańskiej pojawia się często. Pochwała dla nieugiętości i wstrzemięźliwości przed gorącymi porywami serca, od zawsze stanowiła ciekawy przyczynek do dyskusji, ale w ,,Domu na wrzosowiskach’’ wypada on nieco szablonowo. Zaczyna się jednak obiecująco – kreacja głównej postaci wzbudza podziw i… Na tym w zasadzie można skończyć. Owszem, autorka sięga po wachlarz atrakcyjnych zagadnień, lecz nadal ubiera go w nieco wyświechtane schematy. Pojawia się w tym utworze całe mnóstwo wzniosłych (aż nazbyt wzniosłych) ideałów ubranych w otoczkę pompatycznego melodramatyzmu i sentymentalnej naiwności. Trudno doprawdy wyzbyć się przeświadczenia, że ‘Dom’ stanowi coś ponad moralizatorską opowiastkę o takim samym wydźwięku. Z historii, która winna inspirować, zmuszać do autorefleksji i głębszych przemyśleń, dziełko Gaskell przeistoczyło się w powieść jakich wiele – pouczającą lekturę o srogiej poincie.