Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Do lat dziewięćdziesiątych minionego stulecia (a może i dłużej) najlepsza monografia dotycząca losów naszych rodaków na Syberii. W 1991 r. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, w ramach „Biblioteki Zesłańca”, wydało reprint krakowskiego wydania z 1928 r. w nakładzie 5000 egzemplarzy. Jak to zwykle w takich przypadkach bywa archaiczna pisownia i czasami składnia oraz nietypowy, niewygodny do czytania krój czcionki nie ułatwiają lektury. Autor był nauczycielem szkół średnich i dziennikarzem, absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeśli chodzi o publikacje to napisał biografię Hugona Kołłątaja i prace z historii XIX wieku. Omawiana książka mieści się zatem w spektrum zainteresowań autora. Trzy pierwsze rozdziały mają charakter historyczno-geofgraficzny i dotyczą opisu Syberii oraz pierwszych kontaktów z nią naszych rodaków, jeszcze nie zesłańców. Ci pojawili się wraz z Konfederacją Barską i są prezentowani w kolejnych rozdziałach, ułożonych chronologicznie. Ze szczególnym uwzględnieniem okresów popowstaniowych. Warto np. przeczytać o fascynującej postaci Jana Witkiewicza, zesłanego jeszcze przed Powstaniem Listopadowym (bohater powieści „Wallenrod” Andrzeja Brauna). Po kilku takich rozdziałach następuje opis pamiętników i wspomnień zesłańców. Jeden z rozdziałów dotyczy Polaków zesłanych w głąb Rosji, ale jej europejskiej części. Przedostatni opisuje ruch rewolucyjny na terenie Imperium Rosyjskiego, ze szczególnym uwzględnieniem naszych rewolucjonistów – rodaków, w tym przede wszystkim … Józefa Piłsudskiego (tak, on tez był „lewakiem”). Ostatni wreszcie to obraz Syberii w literaturze polskiej. Oczywiście autor nie mógł przypuszczać, że jego praca w pewien sposób zdezaktualizuje się wskutek wydarzeń, które nastąpiły po 17 września 1939 roku. Niezwykle ciekawa praca, aż prosi się o ponowne wydanie, już nie w formie reprintu.